بررسی روند جدایی جریان ملی‌گرا از ائتلاف انقلابی در دوران تثبیت و نهادسازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ انقلاب اسلامی، پژوشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی

2 دانشیار گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

3 دانش‌آموخته دکترای تاریخ انقلاب اسلامی دانشگاه بوعلی‌سینا، مدرس گروه علوم سیاسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی

چکیده

در انقلاب اسلامی ایران با پیشتازی حرکت اسلام‌گرایان با ‌رهبری امام ‌خمینی(ره) جریان‌های سیاسی مختلف با ایدئولوژی‌های متفاوت برای مقابله با رژیم پهلوی به ائتلاف با یکدیگر پرداختند. دراین‌راستا، جبهة ‌ملی ازجمله احزابی بود که به‌رغم مشی غیردینی خود، در آستانۀ پیروزی انقلاب اسلامی به این ائتلاف انقلابی پیوست؛ اما روند انقلاب و نحوۀ مدیریت آن، بی‌درنگ جبهة ‌ملی را رویاروی انقلابیون مذهبی قرار ‌داد و سبب ‌شد تا این جریان بلافاصله پس از پیروزی از ائتلاف انقلابی جدا شود و درنهایت حذف ‌گردد. دراین‌راستا، مقالۀ حاضر می‌کوشد تا با روش توصیفی- تحلیلی و استناد به منابع کتابخانه‌ای و روزنامه‌ای این سؤال را بررسی کند که «چه مسائلی جبهة ‌ملی را در دوران گذار پس از پیروزی انقلاب رویاروی انقلابیون مذهبی قرار ‌داد و فرایند حذف تدریجی آن‌ها را از صحنۀ سیاست فراهم ‌ساخت؟»؛ در این خصوص یافته‌های پژوهش حاکی ‌از آن ‌است که روند اسلام‌گرایی در جریان نهاد‌سازی پس از پیروزی انقلاب، مهم‌ترین عامل در رویارویی جبهة ‌ملی با نیروهای اسلام‌گرا و درنهایت، حذف تدریجی آن‌ها از عرصۀ سیاست است؛ زیرا به‌لحاظ ایدئولوژی، پیوند دین با سیاست که محور عقاید نیروهای اسلام‌گرا را تشکیل ‌می‌داد، در چارچوب فکری- نظری جبهة ‌ملی جایگاهی نداشت.

کلیدواژه‌ها


اخوان کاظمی، بهرام (1386). «علل ناکارآمدی احزاب سیاسی در ایران»، زمانه، سال ششم، ش66.
استمپل، جان. دی (1377). درون انقلاب ‌ایران، ترجمة منصور شجاعی، تهران: رسا، چ ‌دوم.
اسماعیلی، خیرالله (1380)، دولت موقت، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول.
اشرفی، اکبر (1395). «مطالعه علل توقف فعالیت‌های حزب جمهوری ‌اسلامی از منظر جامعه‌شناسی احزاب ‌سیاسی»، فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 4، ش1.
اکبری، کمال (1388)، «نقش احزاب در سیاست پس از انقلاب ‌اسلامی»، فصلنامه علوم ‌سیاسی، سال دوازدهم، ش47.
امام ‌خمینی(ره)، سید روح‌الله (1378)، صحیفه امام، تهران: عروج، 22ج.
بنی‌صدر، ابوالحسن (1380)، درس تجربه، تهران: انقلاب ‌اسلامی، 2ج.
جبهة ‌ملی ایران (1358). «نامه سرگشاده جبهة ‌ملی به محضر امام ‌خمینی(ره)»، 4 آذر 1358، بی‌جا.
جمشیدی، محمد‌حسین و سبزی، داود (1392)، «بررسی چرایی حذف دو جریان ملی‌گرا و چپ از ائتلاف انقلاب پیش از پیروزی انقلاب ‌اسلامی ایران»، »، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال هفتم، ش23.
حق‌پناه، جعفر (1375). «نقش نیروهای ملی‌گرا در انقلاب ‌اسلامی»، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
«رد اعتبارنامه‌های نمایندگان؛ از ارتباط با ساواک تا عقد موقت» (2 خرداد 1395). سایت تاریخ ‌ایرانی، (تاریخ مراجعه: 28 فروردین 1398)، http://tarikhirani.ir/fa/news/36/bodyView/5464
رضوی، مسعود (1376). هاشمی و انقلاب، تهران: همشهری، چ دوم.
سردارنیا، خلیل (1393). «تحلیل جامعه‌شناختی نهادینه ‌نشدن و ناکامی تحزب در ایران در سدۀ اخیر»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، سال ‌ششم، ش4.
سنجابی، کریم (1381). خاطرات ‌سیاسی، تهران: صدای معاصر.
سیاوشی، سوزان (1380). لیبرال ناسیونالیسم در ایران، ترجمة علی‌محمد مقدسی، تهران: باز.
سیک، گری (1384). همه چیز فرو می‌ریزد، ترجمة علی بختیاری‌زاده، تهران: مرکز اسناد انقلاب ‌اسلامی.
شادلو، عباس (1388). انقلاب ‌اسلامی از پیروزی تا تحکیم، تهران: نشر وزرا، چ ‌دوم.
صدیقی، وحیدالزمان (1378). انقلاب ‌اسلامی از نگاه دیگران، ترجمة سید مجید رویین‌تن، تهران: اطلاعات.
فوزی، یحیی (1384). تحولات سیاسی- اجتماعی بعد از انقلاب ‌اسلامی در ایران، تهران: عروج، 2ج.
کاتوزیان، محمدعلی (1378). گامی به‌سوی عدالت، تهران: دانشکده حقوق دانشگاه تهران.
محمدی، منوچهر (1377). تحلیلی بر انقلاب ‌اسلامی، تهران: امیرکبیر، چ هفتم.
موسوی ‌اردبیلی، عبدالکریم (1377). غائله چهاردهم اسفند 59، تهران: نجات.
میلانی، محسن (1381). شکل‌گیری انقلاب ‌اسلامی، ترجمة مجتبی عطازاده، تهران: گام نو.
روزنامه‌ها                                
 اطلاعات.
 انقلاب ‌اسلامی.
 بامداد.
 پیام.
 کیهان.