لایه‌های فکری و نمودهای اجتماعی چالش سکولاریسم با اسلام تمدن گرا در جمهوری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی

2 استادیار علوم سیاسی دانشگاه شاهد

چکیده

 
انقلاب اسلامی ایران متأثر از عقلانیت اسلامِ شیعی، در پیشبرد اهداف کلان خود، تمدن نوین اسلامی، با چالش‌هایی مواجه است. چالش‌های فکری و به تعبیری «عقلانیت»، بنیادی‌ترین چالش ضد یک نظام فکری است. به نظر می‌رسد عقلانیت سکولار، بنیادی‌ترین چالش پیشروی عقلانیت اسلام تمدن‌گرا، در زمینه و زمانه جمهوری اسلامی است. دراین‌راستا، این نوشتار با کاربست روش کیفی از نوع هرمنوتیک متن‌گرا درصدد پاسخ به این سؤال است: «لایه‌های فکری و نمودهای اجتماعی چالش سکولاریسم با اسلام تمدن‌گرا» چیست؟ یافته‌های تحقیق بر این نکته تأکید دارد که ریشه این چالش در مسئله معرفت دینی است. تمایز دوگانه در امر شناخت، منجر به دلالت‌ها و تجویزهای سیاسی- اجتماعی مختلفی در اصول و روند حکمرانی در دوره جمهوری اسلامی گردیده است. امکان یا امتناع علوم انسانی اسلامی، دینی یا عرفی اداره کردن جامعه، تاریخی بودن یا رسالت تمدنی قائل شدن برای انقلاب اسلامی، ذاتی یا عرضی بودن هنجارهای اسلام سیاسی، نظیر استکبارستیزی، از مهم‌ترین نمودهای اجتماعی این چالش است. اقناع فکری و اتقان نظری، لازمه فائق آمدن بر چالش سکولاریسم است که در این نوشتار اجمالاً ازنظر اسلام تمدن‌گرا به آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


امیدی، مهدی (1387). «چالش‌های سکولاریستی و حیطه عمل حکومت اسلامی»، فصلنامه معرفت، ش124.
بصیرت‌منش، حمید؛ ملایی توانی، علیرضا و باوریان، فریده (1397). «بررسی روند جدایی جریان ملی‌گرا از ائتلاف انقلابی در دوران تثبیت و نهادسازی پس از پیروزی انقلاب اسلامی»، فصلنامه‌ جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 1(3)، 155-183.
بیانات مقام معظم رهبری در سایت . Khamenei.ir
پایا، علی (1386). «ملاحظاتی نقادانه درباره دو مفهوم علم دینی و علم بومی»، مجله حکمت و فلسفه، سال سوم، ش2-3، 39-76.
جوادی آملی، عبدالله (1386). دین‌شناسی، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی (1389-الف). انتظار بشر از دین، قم: نشر اسراء.
جوادی آملی (1389-ب). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
حریری، نجلا (1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
خسروپناه، عبدالحسین (1382). گسترة شریعت، تهران: دفتر نشر معارف، چاپ اول.
خسروپناه، عبدالحسین (1387). «آسیب‌شناسی انکار علم دینی»، مجله مطالعات معرفتی، دانشگاه اسلامی، سال دوازدهم، ش2، 87-117.
خمینی، روح‌الله (1385). صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(ره)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چ14.
خمینی، روح‌الله (1391). ولایت‌فقیه؛ حکومت اسلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چ28.
ذبیح‌زاده، علینقی (1392). «امام خمینی(ره) و اتخاذ رویکرد کلامی در به چالش کشیدن گفتمان سیاسی سکولار»، معرفت سیاسی، سال پنجم، بهار و تابستان، ش1 (پیاپی 9).
ذوعلم، علی (1390). «دین حداقلی و دین حداکثری و نسبت آن با سکولاریسم: انسان به‌جای خدا»، ماهنامه زمانه، ش21-22، 59-61.
رسولی فینی، مهدی و حسنی‌فر، عبدالرحمن (1395). «مبانی و چارچوب‌های عقلانیت سیاسی از منظر قرآن کریم»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، س7، ش29.
زیباکلام، صادق (1391). «آمریکا و آمریکاستیزی»، مصاحبه با خبرآن‌لاین. تاریخ انتشار: 30/01/1391، در: www.zibakalam.com.
سرپرست سادات، سید ابراهیم (1397). «الگوشناسی و بازشناسی انتقادی مردم‌سالاری نزد جریان سیاسی سوسیالیسم ایرانی دورۀ پهلوی دوم»، فصلنامه‌ جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 1(2)، 91-126.
سروش، عبد‌الکریم (1377). «ذاتی و عروضی در دین»، مجله کیان، ش42.
سروش، عبدالکریم (1378). بسط تجربه نبوی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1385). بسط تجربه نبوی؛ مجموعه کلام جدید-7، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
شمسینی غیاثوند، حسن (1392). «سکولاریسم در گفتمان روشنفکران دهه چهارم انقلاب اسلامی ایران»، مطالعات انقلاب اسلامی، پاییز، ش34.
عبادی، شیرین (1388). «زنان را در این سال‌ها محدود کردند»، مجله بازتاب اندیشه، ش109، 139-166.
عباسی، ولی‌الله (1383). «نظریه دین حداکثری؛ درآمدی بر قلمرو گستره دین از منظر استاد مطهری»، مجله علمی- ترویجی قبسات، ش30-31، 133-162.
علی‌تبار فیروزجایی، رمضان (1389). «ارزش و اعتبار معرفت دینی از منظر جریان‌های فکری»، معرفت کلامی سال اول، ش3.
عیوضی، محمدرحیم؛ و احمدوند، ولی‌محمد (1388). «دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) دربارة مبانی سکولاریسم»، فصلنامه فرهنگ- ارتباطات، دوره 10، ش 6 (پیاپی 38).
کچوییان، حسین (1384). «سکولاریزم و حکومت دینی: بررسی انتقادی یک نظریه»، نشریه علوم سیاسی، زمستان، ش4 (پیاپی 32).
کدیور، محسن (1387). «نو‌اندیشی دینی طریقت است، نه موضوع»، مجله بازتاب اندیشه، ش107، 18-25.
لاریجانی، محمدجواد (1394). نقد دینداری و مدرنیسم، تهران: اطلاعات.
مجتهدشبستری، محمد (1379). «نقدی بر قرائت رسمی از دین». مجله بازتاب اندیشه، شماره 12. در: https: //www.noormags.ir/view/fa/articlepage/38016/
مجتهدشبستری، محمد (1381). نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو.
محدثی، حسن (1382). «آیا اسلام تمایز جوهری با مسیحیت دارد؟ نقدی بر یک دیدگاه در 3 کتاب»، مجله اخبار ادیان، ش1، 38-45.
نادری، مهدی (1394). «مبانی و مستندات سیاست استکبارستیزی در دیدگاه امام خمینی(ره)»، مجله مطالعات بیداری اسلامی، سال چهارم، ش8، 127-140.
نقد نظرات زیباکلام، «علل مبارزه با استکبار»، مشاهده در: سایت پرسمان 5/01/1393: www.siasi.porsemani.ir
 
Rescher, Nicholas (1988), Rationality, Oxford, 1-16.