پدیدار وارونه خویشکاری طبقاتی در«اخلاق الاشراف » عبید زاکانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه علوم سیاسی،دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نظام دانایی و سامانه‌های معرفتی کلاسیک دوره میانه، ساختاری هرم‌گونه دارند؛ به این معنا که نخبگان یا اشراف، مسئولیت حفظ سلسله‌مراتب اجتماعی را بر عهده داشتند و تقسیم کار و گرفتن مناصب سیاسی به پایگاه طبقاتی ارتباط داشت. یکی از مبانی و سازوکار‌های ایران و یونان باستان، برای حفظ و تداوم ساختار یکجانشینی، خویش‌کاری طبقاتی بود که در آن برای هر طبقة اجتماعی، اخلاق خاصی تعریف شده است. در جمهور افلاطون، عهد اردشیر، رساله‌های فارابی، فردوسی و عبید زاکانی بر خویش‌کاری طبقاتی تأکید شده است. در این مقاله با تمرکز بر رسالة «اخلاق‌الاشراف» عبید زاکانی، به خویش‌کاری، سازوکار حفظ اخلاق طبقاتی و وارونگی آن برای نقد قدرت در زمان بحران‌زدة حملة مغول می‌پردازد. برای پاسخ به پرسش چگونگی بازنمایی خویش‌کاری طبقاتی در اندیشة عبید زاکانی، از روش پدیدارشناسی استفاده می‌گردد و نشان خواهد داد که عبید زاکانی در سنت اندیشة سیاسی ایران سعی کرد خویش‌کاری طبقاتی پادشاه، کارگزاران و مردم عادی را همانند فارابی و فردوسی حفظ کند اما چون در حمله‌ها و تجاوزهای بیابان‌گردان امیدی به اصلاح مستقیم نمی‌بیند، با صنعت پنهان‌کاری و وارونگی در قالب طنز سعی در نقد قدرت و فرهنگ رایج زمان خویش دارد.

کلیدواژه‌ها


اشتراوس، لئو (1381). فلسفۀ سیاسی چیست؟ ترجمۀ فرهنگ رجایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
اشتراوس، لئو (1396). مقدمه‌ای سیاسی بر فلسفه، ترجمۀ یاشار جیرانی، تهران: انتشارات آگه.
تجبر، نیما (1390). نظریه طنز؛ بر بنیاد متون برجستۀ طنز فارسی، تهران: انتشارات مهر ویستا.
حلبی، علی‌اصغر (1377). عبید زاکانی، تهران: طرح نو.
داوری اردکانی، رضا (1389). فارابی؛ فیلسوف فرهنگ، تهران: انتشارات سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386). زمینه اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.
طباطبایی، جواد (1394). تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، تهران: انتشارات مینوی خرد.
عالم، عبدالرحمن (1381). تاریخ فلسفة سیاسی غرب، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
عبید زاکانی، نظام‌الدین (1387). اخلاق‌الاشراف، تهران: انتشارات اساطیر.
فارابی، ابونصر محمد (1379). اندیشه‌های اهل مدینۀ فاضله، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قادری، حاتم (1382). اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
مجابی، جواد (1395). تاریخ طنز ادبی ایران، ج2، تهران: سازمان چاپ احمدی.
مهدی، محسن (2009). الفارابی و تأسیس الفلسفه الاسلامیه السیاسیه، بیروت، دار الفارابی.
ناظرزاده کرمانی، فرناز (1376). اصول و مبادی فلسفة سیاسی فارابی، تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا(س).
 
Dolly, Kevin & Patten, Josef (2013). Why politics matters, Canada: Wadsworth.
Mahdi, Muhsin (1987). “Alfarabi”, In: History of Political Philosophy, Written by: Strauss. Leo & Cropsey, Joseph, The University of Chicago Press.