با آغاز جنگ سرد اولویت اصلی سیاست خارجی ایالات‌متحده سد نفوذ اتحاد جماهیر شوروی بود. بااین‌حال تحولات ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه از اواسط دهه 50 میلادی موجب بروز جنبش‌های ملت گرایانه (پان‌عربیسم)، بی‌ثباتی و گسترش نفوذ اتحاد جماهیر شوروی در این منطقه گردید. در این مقاله ما در پی پاسخ به این پرسش هستیم که این تحولات چه تأثیری در شکل‌گیری برنامه‌های انقلاب سفید و نهایتاً سرکوب خونین قیام 15 خرداد داشته است؟ فرضیه ما بر این اساس است که این تحولات موجب شکل‌گیری« نوار شکننده خاورمیانه» شد. «نوار شکننده» منطقه‌ای است که دولت‌های گرفتار در آن دچار اختلافات عمیق بوده و رقابت‌های دولت‌های بزرگ آن را تشدید و درنتیجه موجب بی‌ثباتی و شکنندگی دولت‌ها می‌شود. در این زمان نگرانی ایالات‌متحده در خصوص بروز ناآرامی در ایران و بقای رژیم پهلوی موجب گردید برنامه اصلاحات از بالا یا انقلاب کنترل‌شده‌ای را تجویز کنند که در ایران تحت عنوان «انقلاب سفید» به اجرا گذاشته شد. هنگامی‌که برنامه‌های انقلاب سفید با واکنش روحانیت و مردم مواجه گردید و انتظار می‌رفت که بروز ناآرامی و بی‌ثباتی در ایران نهایتاً به سقوط رژیم پهلوی و به‌زعم آمریکایی‌ها به گسترش نفوذ اتحاد شوروی بینجامد، رژیم شاه با حمایت ایالات‌متحده اقدام به سرکوب خونین قیام 15 خرداد نمود. در این مقاله از روش تفسیری و منابع کتابخانه‌ای استفاده‌شده است.
روحانی، سید حمید (بهار 1385)، «قیام 15 خرداد و نهضت‌های سده پیشین، مشابه‌ها و تفاوت‌ها»، فصلنامۀ پانزده خرداد، شمارة 7.
سلیمانی، رضا (بهار 1391) «رویکرد تئوریک به سیاست آمریکا در قبال انقلاب اسلامی ایران و بیداری اسلامی در خاورمیانه»، فصلنامۀ پژوهشنامه انقلاب اسلامی (دانشگاه همدان)، سال اول، شمارة 2.
سینایی، وحید (1384)، دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران، تهران: کویر.
شاهدی، مظفر (پاییز 1386)، «نگاهی گذرا به مخالفت روحانیون و اسلام‌گرایان با لوایح انقلاب سفید در دورة نخست‌وزیری اسدالله علم (تیر1341-15 خرداد 1342)»،فصلنامۀ تاریخ معاصر ایران، شمارة 43.
شیرخانی، علی (بهار 1378)، «اسناد و خاطرات: امام خمینی و قیام 15 خرداد 1342»، فصلنامۀ پژوهشنامة انقلاب اسلامی دانشگاه اصفهان، پیش‌شمارة 2.
قادری، حاتم (1387)، پراکسیس (تعاطی) اندیشه سیاسی و فعل سیاسی در خاورمیانه، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
قنبری، محمدرضا (پاییز و زمستان 1384)، «تأثیر جنگ سرد بر پیدایش قیام 15 خرداد»، فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی، شمارة 24 و 25.
گازیوروسکی، مارک (1371)، سیاست خارجی آمریکا و شاه، تهران: نشر مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی (1372)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلة پهلوی، تهران: نشر مرکز.
کوهن، سائول برنارد (1389)، ژئوپلیتیک نظام جهانی، تهران: انتشارات موسسة فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
منسفیلد، پیتر (1385)، تاریخ خاورمیانه، عبدالعلی اسپهبدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
موسی نژاد، محمدجواد (بهار 1396)، «دولت پهلوی، اصلاحات ارضی و نظریة توسعة روستو»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، سال 26، شمارة 76.
میلانی، عباس (1392)، نگاهی به شاه، تورنتو: نشر پرشین سیرکل.
واعظی، محمود و نجفی فیروزجایی، عباس (1388)، ایران و اعراب، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
هوشی السادات، سید محمد (1394)، تاریخ سیاسی و اجتماعی خاورمیانه: از عصر قدیم تا پس از عصر جدید، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
Adeed Dawisha (2003), Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triumph to Despair, Princeton University Press.
Chubin, Shahram and Zabih, Sepehr (1974), The Foreign Relations of Iran: A Developing State in a Zone of Great-Power Conflict, Berkley: University of California Press.
Cohen, Saul Bernard (2015), Geopolitics: The Geogeraphy of International Relations, New York: Rowman & Littlefield.
Offlier, Ben (2015), US Foreign Policy and the Moderinzation of Iran, Kennedy, Johnson, Nixon, and the Shah, Palgrave Macmillan.
Ramazani, Rouhollah K. )1975(, Iran s Foreign Policy 1941-1973, A Study of Foreign Policy in Modernizing Nations, Charlotttesville: University Press of Virginia.
Summit, April, (October 2004), »For a White Revolution: John F. Kennedy and the Shah of Iran«, The Middle East Journal.
Sweijs, Tim, Oosterveld, Willem Theo, Knowles, Emily and Schellekens, Menno, (2014) WHY ARE PIVOT STATES SO PIVOTAL? THE ROLE OF PIVOT STATES IN REGIONAL AND GLOBA; SECURITY, The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) in:
Zulfqar, Saman, (Spring 2018), »Competing Interests of Major Powers in the Middle East: The Case Study of Syria and Its Implications for Regional Stability», PERCEPTIONS, Volume XXIII, Number 1.
چگنی زاده, غلامعلی, & پورعلیخانی, فرهاد. (1399). تحولات خاورمیانه و تأثیر آن بر اجرای برنامه های انقلاب سفید و سرکوب خونین قیام 15 خرداد. ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران, 3(1), 30-57. doi: 10.30510/psi.2020.113607
MLA
غلامعلی چگنی زاده; فرهاد پورعلیخانی. "تحولات خاورمیانه و تأثیر آن بر اجرای برنامه های انقلاب سفید و سرکوب خونین قیام 15 خرداد". ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران, 3, 1, 1399, 30-57. doi: 10.30510/psi.2020.113607
HARVARD
چگنی زاده, غلامعلی, پورعلیخانی, فرهاد. (1399). 'تحولات خاورمیانه و تأثیر آن بر اجرای برنامه های انقلاب سفید و سرکوب خونین قیام 15 خرداد', ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران, 3(1), pp. 30-57. doi: 10.30510/psi.2020.113607
VANCOUVER
چگنی زاده, غلامعلی, پورعلیخانی, فرهاد. تحولات خاورمیانه و تأثیر آن بر اجرای برنامه های انقلاب سفید و سرکوب خونین قیام 15 خرداد. ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران, 1399; 3(1): 30-57. doi: 10.30510/psi.2020.113607
)