جنبش‌های اجتماعی توانمندسازی حقوقی زنان در ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق غمومی، واحد میبد، دانشگاه ازاد اسلامی، میبد، ایران

2 دکتری حقوق عمومی،استادیار مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، ایران

3 استادیار علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، ایران

چکیده

در دنیای معاصر، مسائل مربوط به زنان ازجمله تلاش‌ برای توانمندسازی حقوقی آنان همواره بخش مهم و تأثیرگذار در اغلب جوامع بشری بوده است. در ایران معاصر نیز به‌ویژه از عصر مشروطیت به بعد جنبش‌های اجتماعی متعددی روی‌داده که مطالبه گری حقوق زنان به‌عنوان دغدغه اصلی همه آن‌ها بوده است. ازاین‌قرار مسئله این پژوهش این است که توانمندسازی حقوقی توسط جنبش‌های اجتماعی زنان ایران در دوره‌های گوناگون چگونه تعبیر شده و این جنبش‌ها تا چه میزان توانستند به اهداف تعریف‌شده خود دست یابند. «سنخ‌شناسی» بیسلی به‌عنوان چارچوب نظری و«تبارشناسی» به‌عنوان روش تحقیق در این پژوهش انتخاب‌شده است. یافته‎‌های تحقیق نشان می‎‌دهد: اهداف جنبش‌های اجتماعی زنان در ایران در جهت توانمندسازی حقوقی آنان در دوره‌های مختلف به گونه‌های متفاوت تفسیر شده است. جنبش‌های مذکور در دوران مشروطه، مطالبات برابری حقوقی زنان و مردان را به‌عنوان هدف اصلی خود برگزیدند. هدف این جنبش‌ها در دوران پهلوی اول، تلاش برای حضور زنان در اجتماع و در دوران پهلوی دوم به‌صورت مبارزه علیه استثمار زنان تفسیر شد. در دوران جمهوری اسلامی، به‌عنوان هدف جنبش‌های اجتماعی زنان فضای فعالیت در اجتماع برای زنان با انطباق بیشتری با مؤلفه‌های شرعی و بومی ایرانی فراهم شد. ازاین‌رو به حاکمیت گفتمانی انجامید که در آن مشارکت اجتماعی و سیاسی زنان امری طبیعی تلقی شد. با این حساب در پرتو سنخ‌شناسی بیسلی، جنبش‌های اجتماعی زنان در چهار دوران مذکور را می‌توان به ترتیب در چارچوب فمینیسم لیبرال، فمینیسم رادیکال، فمینیسم مارکسیسمی و فمینیسم پست‌مدرنیسمی ارزیابی کرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. اشرف نظری، علی؛ اشکورکیایی، افشین؛ ساعی، احمد؛ پولادی، کمال، (زمستان 1397)، «بازفهمی هویت‌های تاریخی از موضع روش تبارشناسانه: با تأکید بر نظریه فوکو»، فصلنامة رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دورة 10، شمارة 2 (56 پیاپی)، ص 40-65.
  2. افخمی، مهناز ،(تابستان1376)، «انقلاب مسالمت‌آمیز، مروری بر فعالیت‌ها و دستاوردهای سازمان زنان ایران(1343-1357)»، ایران نامه، سال پانزدهم، شمارۀ 59، صص389-412.
  3. اکبری، محمدعلی، پناهی خیاوی، شهرام، (بهار1387)، «حقوق اجتماعی و مدنی زنان در جنبش شیخ محمد خیابانی»،  فصلنامة علمی-پژوهشی، دورة 3، شمارة 8 ، ص 35-55.
  4. ایو دورماگن، ژان و دانیل موشار،(1389)، مبانی جامعه‌شناسی سیاسی، (ترجمه عبدالحسین نیک گهر)، تهران: آگه.
  5. بیسلی، کریس (1389)، چیستی فمینیسم؛ درآمدی بر نظریة فمینیستی، ترجمة محمدرضا زمردی، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
  6. پیشگاهی فرد، زهرا، دستوری، مژگان، ابراهیمی، سودابه، (1388)، « تحلیلی بر میزان مشارکت زنان در تشکل‌های سیاسی کشور در سال 1385»، فصلنامة پژوهش زنان، دورة 7، شمارة 1، بهار.
  7. ترابی فارسانی، سهیلا، ( تابستان 1395)، «زن و تحول گفتمان از خلال نشریه‌های زنان» (از مشروطه تا پهلوی)، فصلنامةعلمی - پژوهشی تاریخ اسلام وایران، دانشگاه الزهرا)س(، سال بیست و سوم، دورة جدید، شمارة 30، پیاپی 120، ص 69 - 92.
  8. خسرو پناه، محمدحسین، (1381)، هدف‌ها و مبارزة زن ایرانی از انقلاب مشروطه تا سلطنت پهلوی، تهران: پیام امروز، 1381.
  9. دریفوس، هیوبرت؛ رابینو، پل، (1379)، میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنیوتیک، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
  10. دلوز، ژیل، (1390)، نیچه و فلسفه، ترجمه عادل مشایخی، تهران: نشر نی.
  11. ریاحی، محمدحسین، بانوی اصفهانی، (بهار و تابستان 1376)، گذری بر حیات پربار بانوی مجتهده حجت‌الاسلام و المسلمین سیده نصرت امین، فرهنگ اصفهان، شمارة 5 و6، ، ص 89- 90.
  12. زاهد، سید سعید، خواجه‌نوری، بیژن، ( زمستان 1382)، «بررسی و تحلیل اجتماعی نقش اجتماعی زنان در جامعه ایران»، فصلنامۀ فرهنگ، شمارة 48، ص 113-114
  13. زیبایی نژاد، محمدرضا،(1382)،«گفتگو با زیبایی نژاد:« فمینیسم اسلامی نداریم»، بازتاب اندیشه، 101.
  14. ساعی ارسی، ایرج، ولی پور، شهربانو، (زمستان1388)، «شناسایی عوامل مؤثربرتوانمندسازی زنان جهت مشارکت در توسعه اجتماعی (مطالعۀ موردی استان لرستان)»، فصلنامۀعلوم رفتاری ، دوره1، شماره 2.
  15. ساناساریان، الیز، (1384)، جنبش حقوق زنان در ایران طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 57، (ترجمه نوشین احمدی خراسانی)، چاپ اول، تهران: اختران.
  16. سعیدی، گلناز، (مرداد و شهریور و مهر و آبان 1385 )، «انجمن‌های زنان در دوران مشروطه، اطلاعات سیاسی – اقتصادی»، شمارة 227، ص 316 – 325.
  17. شفیعی سروستانی، ابراهیم، (1379)، جریان شناسی دفاع از حقوق زنان در ایران، قم: مؤسسۀ فرهنگی طه.
  18. شیخ‌الاسلامی، پری؛ (بی‌تا)، زنان روزنامه‌نگار و اندیشمند ایران، بی‌جا، بی‌نا.
  19. صحیفۀ نور امام خمینی، جلد سوم.
  20. ضمیران، محمد، (1395)، میشل فوکو: دانش و قدرت، تهران: نشر هرمس.
  21. طالبی، محمدحسین، (1393)، درآمدی برفلسفه حق، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
  22. فرامرز قراملکی، احد،(بهار1388)، اخلاقد رسازمان‌های مردم‌ نهاد ، چاپ اول، تهران : ریاست جمهوری ، مرکز امور زنان و خانواده.
  23. فوران، جان، (1377)، تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، (ترجمه احمد تدین)، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
  24.  فوزی، یحیی، (1387)، «زنان و حکومت دینی در ایران: بررسی پیامدهای گفتمان انقلاب اسلامی در مورد جایگاه سیاسی- اجتماعی زنان در ایران»، پژوهشنامۀ متین، شمارة 39.
  25. قربان‌نیا، ناصر،(1384)،باز پژوهی حقوق زن،بررسی قوانین مربوط به زنان در جمهوری اسلامی ایران، ریاست جمهوری مرکز مشارکت امور زنان، جلد دوم، تهران: روزنو.
  26. کتابی، محمود، یزد خواستی، بهجت و زهرا فرخی راستابی، (1384)،«پیش‌شرط‌ها و موانع توانمندسازی زن: مطالعه موردی زنان شهر اصفهان»، مجله دانشگاه اصفهان (علومانسانی)، جلد نوزدهم، شمارة 2.
  27. کوثری، مسعود، تفرشی، امیرعلی، (بهار 1391)، « هویت زنانه در گفتمان پهلوی دوم، هویت زنانه در گفتمان پهلوی دوم»، فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی ایران، دورة دهم، شمارة 1، ص 171-141.
  28. لرستانی، فریبرز، (تابستان 1382)، «جنبش اجتماعی زنان ایران»، فصلنامة پژوهش زنان، دورة 1، شمارة 6، 42-23.
  29. ﻟﻌﻞ ﻋﻠﯿﺰﺍﺩﻩ، ﻣﺤﺴﻦ، ( 1389)، «جنبش‌های اجتماعی»، ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺎﻩ ﻋﻠﻮﻡ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺩﻭﺭۀ ﺟﺪﯾﺪ، ﺩﯼ ﻭ ﺑﻬﻤﻦ 1390 - ﺷﻤﺎﺭة 64 ﻭ 74 ، ص 28- 78.
  30. لواتآور، منصوره، شاهمرادی زواره، راضیه،( بهار و تابستان 1393)، «واکاوی نقش اجتماعی زن از منظر آیت‌الله خامنه‌ای»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال چهارم، شمارة اول، ص 9-28.
  31. ماشینی، فریده، (1388)، « موقعیت زنان سی سال پس از انقلاب»، ماهنامۀ آیین، شمارة 19 و 20، اسفند و فرودین.
  32. متمسک، رضا، (1380)، فمینیسم اسلامی، واقعیت‌ها و چالش‌ها، در: مجموعه مقالات هم‌اندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویت‌ها و رویکردها، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
  33. مجموعه مقالات همایش توانمندسازی زنان، (1379)، تهران،نشر مرکز امور مشارکت زنان ریاست جمهوری.
  34. مصاحبه خانم دکتر شجاعی با  روزنامه کار و کارگر، 4/11/1380.
  35. مطهری، مرتضی، (13 )، نظام حقوق زن در اسلام، نشر صدرا.
  36. میرشکاری عباس، فراهانی سیدجواد، مختاری مرضیه، (1394)، «توصیف حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی»، همایش ملی تبیین حقوق شهروندی، دورة1، جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی.
  37. میرشکاری عباس، فراهانی سیدجواد، مختاری مرضیه، (1394)، «توصیف حقوق شهروندی زنان در قانون اساسی»، همایش ملی تبیین حقوق شهروندی، دورة 1، جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی.
  38. ورهام، غلامرضا، (1369)، تاریخ سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران: معین.
  39. ویژه، محمدرضا, حمید قهوه‌چیان، (1390)، «تحلیلی بر نظام‌نامة انتخابات سال 1285 مجلس شورای ملّی»، مجلۀ فقه و حقوق اسلامی، ص 195-226.‎
  40. یثربی قمی، سید علی، ( 1376)، مقدمۀ علم حقوق و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، چاپ دوم، قم: انتشارات دفتر نشر نوید اسلام.
    1. Legal Empowerment in Practice (2008) ,edited by Lorenzo Cotula and paul Mathieu ,International Institute for Environment and Development and FAO.
    2. Women's Rights : A Human Rights, (2006), edited by Lockwood, Bert B,johns Hopkins university press, The Human Rights Quarterly.
    3. Paidar, Parvin (1995): Women and The Process in Twentieh Century Iran. Cambridge Univerity Press.

ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران
دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 9
اردیبهشت 1399
صفحه 116-144

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار