مطالعه تطبیقی نوسازی و نوگرایی در ایران و ژاپن در سده نوزدهم میلادی از چشم انداز مقایسه ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم سیاسی ، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران ، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

همزمان با هجوم استعماری غرب به آسیا در قرن نوزدهم میلادی، کشورهای این قاره به نوسازی در نهادها و ساختارهای خود دست زدند که دو کشور ایران و ژاپن از این امر مستثنی نبودند. با این وصف، هر دو کشور به دلایل مختلفی از جمله ضعف نیروها و طبقات نوساز در جامعه ماقبل سرمایه داری، ناچاراً به نوسازی و اصلاحات از بالا توسط مقامات دولتی یا به تعبیر بارینگتون مور "انقلاب از بالا" دست زدند. بر خلاف ایران؛ ژاپن موفق شد یک گذار توسعه ای و انقلاب از بالا را با هدایت دولت در چارچوب سرمایه داری تجربه کند. ضرورت اصلی این پژوهش پاسخ به دغدغه اصلی متفکران، فعالان سیاسی و پژوهشگران علاقه مند به مسائل توسعه در ایران به شمار میرود. سؤال اصلی در این مقاله چرایی عدم موفقیت ایران در پیش بردن نوسازی و اصلاحات از بالا در مقایسه با ژاپن که الگوی موفق در این خصوص به شمار می آید است. به نظر می رسد علل عمده موفقیت ژاپن در راه نوسازی از بالا در مقایسه با ایران در نهادها و ساختارهای سیاسی- اجتماعی فئودالی است که رژیم میجی از دولت پیش از خود به ارث برده بود و علل شکست نوسازی از بالا در ایران در ساختارهای سیاسی-اجتماعی پدرسالار به ارث رسیده از گذشته است که باعث ضعف تاریخی طبقات نوساز در این کشور و عدم هدایت تحولات اصلاحی توسط این طبقات به سوی مدرنیته اصیل و همه جانبه شد. این مقاله بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و بر اساس روش جامعه شناسی تاریخی استوار شده است.

کلیدواژه‌ها


- استوری, ریچارد(1368) تاریخ ژاپن معاصر ؛ ترجمه فیروزه مهاجر، تهران: پاپیروس.
- اسکات, مرتون(1364). تاریخ و فرهنگ ژاپن، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: امیرکبیر.
- اسمیت, دنیس(1377) تاریخ اقتصادی ژاپن، ترجمه محمد حسین وقار، تهران: اطلاعات.
- الگار, حامد(1396) دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
- آبراهامیان, یرواند(1393) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نی.
- آدمیت, فریدون(1392) اندیشه ترقی و حکومت قانون، تهران: خوارزمی.
- آدمیت, فریدون(1397) امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
- آوتویت, ویلیام، باتامور, تام(1392) فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نی.
- آیرملو, رضا(2003) توسعه مدرنیسم و اسلام گرائی در ایران و ترکیه، ترجمه جمعی از مترجمان، لیتراتو: اینواند.
- بدیع, برتران(1376) توسعه سیاسی؛ ترجمه احمد نقیب زاده، تهران: قومس.
- بشیریه, حسین(1395) موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
- بود, اریک(1395) دمکراتیزاسیون، توسعه و دولت پدرسالار در عصر جهانی شدن، ترجمه احمد موثقی، تهران: رخداد نو.
- بیزلی, ویلیام. جی(1398) ظهور ژاپن مدرن، ترجمه شهریار خواجیان، تهران: ققنوس.
- تودارو, مایکل(1391) توسعه اقتصادی در جهان سوّم، ترجمه غلام علی فرجادی، تهران: کوهسار.
- رایشاوئر, ا. آ(1379) ژاپن در گذشته و حال، ترجمه محمود مصاحب، تهران: علمی و فرهنگی.
- رجب زاده, هاشم(1365) تاریخ ژاپن، تهران: رامین.
- رجب زاده, هاشم(1396) تاریخ تجدد در ژاپن، تهران: جهان کتاب.
- رجب زاده، احمد(1387) جامعه شناسی توسعه: برسی تطبیقی، تاریخی ایران و ژاپن، تهران: انتشارات سلمان
- شرابی, هشام(1385) پدرسالاری جدید؛ ترجمه احمد موثقی، تهران: کویر.
- صفی, ل. م(1395) چالش مدرنیته، ترجمه احمد موثقی، تهران: میزان.
- عیسوی, چارلز(1389) تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: گستره.
- فشاهی, محمدرضا(1360) تکوین سرمایه داری در ایران، تهران: گوتنبرگ.
- فوران, جان(۱۳۹۷) مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران: رسا.
- کاستلز, مانوئل(1380) عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ: ظهور جامعه شبکه ای (جلد 1)، مترجمان افشین خاکباز، احد علیقلیان، تهران: طرح نو.
- کمپ, تام(1379) الگوهای تاریخی صنعتی شدن، ترجمه محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
- لمبتون, آ. ک(1381) سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
- لمبتون، آ. ک(1395) مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی
- مارکس, کارل(1388) صورت بندی های اقتصادی پیشا سرمایه داری، ترجمه خسرو پارسا، تهران: دیگر.
- مطیع، ناهید(1379) مقایسه نقش نخبگان در فرایند نوسازی ایران و ژاپن 1920 1840، تهران: شرکت سهامی انتشار
- فرهادی, مهدی(1375) اصلاحات میرزا حسین خان سپهسالار و دو رویه تمدن بورژوازی غرب، گنجینه اسناد، پاییز و زمستان 1375- شماره 23, 78-91.
- موثقی, احمد(1379) پدرسالاری و مدرنیته، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 50، زمستان 1379، 225-238.
- موثقی، احمد(1384) نوسازی و اصلاحات در ایران معاصر، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 69، پاییز 1384، 225-260
- موثقی, احمد(1388) نوسازی و اصلاحات در ایران، تهران: قومس.
- موثقی, احمد(1391) نوسازی و توسعه سیاسی، تهران: میزان.
- موثقی, احمد(1396) گذار توسعه ای در آسیای شرقی، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 44، زمستان 1396, 1065-1083.
- مور, بارینگتون(1395) ریشه های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی؛ ترجمه حسین بشیریه، تهران: دانشگاهی.
- وبر, ماکس(1394) اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، تهران: سمت.
- ورهرام, غلامرضا(1385) نظام سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران: معین.
- هانتینگتون, ساموئل(1386) سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.
- جباری، محمد حسن(1393) مقایسه نوسازی و اصلاحات ژاپن و ایران در دوره معاصر، تهران: اندیشه عصر
- حکمی، نسرین(1370) نقش روشنفکران در نوسازی ژاپن، مجله فرهنگ، شماره 9، 79-115
 
-Jansen, M. B. (2002). The Making of Modern Japan. London: Harvard University Press.
  -Keene, D. (2005). Emperor of Japan: Meiji and His World, 1852-1912. New York: Columbia University Press.
Kishimoto, K. (1988). Politics in modern Japan: development and organization. Tokyo: Japan Echo.-
-Kitching, G (2014). Development and Underdevelopment in Historical Perspective: Populism, Nationalism and Industrialization. London: Routledge.
-Lerner, D (1958). The Passing of Traditional Society; Modernizing the Middle East. New York: Macmillan Pub Co.
- Nakane, C. (1992). Tokugawa Japan: The Social and Economic Antecedents of Modern Japan. Tokyo: University of Tokyo Press.
-Ohno, K (2005). The Economic Development of Japan (The Path Traveled by Japan as a Developing Country). Tokyo: Yuhikaku Publishing.
-Tipton, E. K. (2002). Modern Japan: A Social and Political History. London and New York: Routledge.
--Tanimoto, M. (2004). The Role of Tradition in Japan's Industrialization: A Perspective of "Indigenous Development". The University of Tokyo, 1-31.