بررسی انتقادی دیدگاه جامعه کلنگی یا جامعه کوتاه مدت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ سیاسی، پژوهشکده تاریخ ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

«ایران، جامعه‌ی‌کوتاه مدت» تعبیری است که محمدعلی همایون‌کاتوزیان در آثار خود مطرح کرده که به تعبیروی نشانگر «کلنگی» بودن جامعه ایران است. این تعبیر، بر گسست تاریخی ایران اشاره دارد تا پیوستگی آن. این دیدگاه در یک منطق و چارچوب خاص، چارچوب‌دهی شده است که در آن از «استبداد ایرانی» شروع و با بحث «تضاد دولت و ملت» پیش می‌رود و به «جامعه کوتاه مدت» یا «جامعه کلنگی» می‌رسد.کاتوزیان در تبیین دیدگاه کوتاه مدتیِ جامعه ایران به سه مقوله‌ی1.مشکل مشروعیت و جانشینی، 2.بی اعتباری جان و مال و3.مشکل انباشت و توسعه می‌پردازد؛ این دیدگاه بر محوریت حوزه‌ی سیاست بر ابعاد دیگر و بر تمام جامعه‌ی ایران اشاره دارد. روش انجام کار به صورت توصیفی- تحلیلی و با استفاده چارچوب‌های «جامعه شناسی تاریخی» و «هویت ایرانی» است؛ یافته‌ها حکایت از این دارد که مولفه‌هایی چون اندیشه‌های ایرانی- اسلامی، سرزمین جغرافیایی و نظام سیاسی ایران، زبان و ادبیات فارسی، سنت، عرف، دین و فرهنگ به مثابه «میراث بلند مدت ایرانی» بر پیوستگی و استمرار تاریخی آن تاکید دارند.این موضوع نشانگر این است که یک حلقه مشترکِ همکاری میان حوزه سیاست ومردم در مواقع عادی(استبدادی) و بحرانی(هرج و مرج) وجود داشته است.

کلیدواژه‌ها


1 .آبراهامیـان، یروانـد)۱۳۸۴ .)ایـران بیـن دو انقلاب: از مشـروطه تا انقلاب اسلامی.مترجمان کاظم
فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیرشانه چی.تهران: مرکز.
2 .آرون، ریمون )1372 .)مراحل اساسـی اندیشـه در جامعهشناسـی. ترجمه باقر پرهام، تهران: آموزش
انقالب اسالمی، چ3.
3 .آزاد ارمکی، تقی )1391 .)بنیانهای فکری نظریه جامعه ایرانی، تهران: نشر علم.
4 .آشنا، حسامالدین؛ روحانی، محمدرضا )1389« .)هویت فرهنگی ایرانیان«، فصلنامه تحقیقات فرهنگی،
دوره سوم، 4 ،صص 157 -185.
5 .احمدی، حمید )1382« .)هویت ملی ایرانی در گسـتره تاریخ«، فصلنامه مطالعات ملی، سـال چهارم،
شماره 1 ،شماره 15 ،9-45.
6( ----- ،---- .1390 .)بنیادهای هویت ملی ایرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی،
چ2.
7 .ارغندهپور، کریم )1393 .)در جستوجوی جامعه بلندمدت؛ گفتوگو با کاتوزیان، تهران: نشر نی.
8 .اشـرف، احمـد )1374« .)نظـام صنفی جامعه مدنی و دموکراسـی در ایران«، فصلنامه ایراننامه، سـال
چهاردهم شماره 1 ،صص 17-47.
9( ----- ،---- .1387 مرداد و شهریور(. »هویت ایرانی به سه روایت«، بخارا، ش 66 ،110-127.
1010( ----- ،----1395 .)هویـت ایرانـی: از دوران باسـتان تـا پایـان پهلـوی، ترجمـه و تدوین حمید
احمدی، تهران: نشر نی.
1111( ----- ،----1372« .)هویت ایرانی«، مجله گفتگو، ش 3 ،صص 7-26.
12حسـنیفر، عبدالرحمن )1399« .)ارزیابی و تحلیل نقدهای واردشـده بر آرای کاتوزیان در مورد استبداد
ایرانی، جامعه کوتاهمدت و تضاد«، مجله جسـتارهای سیاسـی معاصر، سال یازدهم، شماره سوم، صص
89-63.
1313( ------- ،-----1390« .)بررسـی نقـش تلویزیـون در حـوزه نقـد و مناظـره«، مجلـه مطالعـات
میانرشـتهای در رسـانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول شماره دوم،
صص 21-47
1414حقشناس، علیمحمد و همکاران )1381 .)فرهنگ معاصر هزاره )انگلیسی- فارسی( تهران: فرهنگ معاصر.
1515رحمانیـان، داریـوش، حمیـد عبداللهیـان، ابوالفضـل دالوری، مصطفـی عبدی )اول دی مـاه 1395 .)
»تبارشناسی و نقد نظریههای جامعهشناسی محمدعلی همایون کاتوزیان«، نشست اول و دوم، انجمن
جامعهشناسی ایران.
1616رجایی، فرهنگ )1382 .)مشکل هویت ایرانیان امروز، تهران: نشر نی.
7رضـوی، ابوالفضـل )1387« .)هویـت تاریخـی ایرانیـان«، کتـاب مـاه تاریـخ و جغرافیـا، فروردین و
اردیبهشت.
1818زرینکوب، عبدالحسین )1378 .)نقد ادبی، تهران: امیرکبیر، چ6.
1919شعبانی، رضا )1394 .)ایرانیان و هویت ملی، چ3 ،تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
2020صادقی، محمد )1392 .)نوسازی ناتمام: گفتوگو درباره نوگرایی در جامعه کلنگی و کوتاهمدت )با
محمدعلی همایون کاتوزیان(، به کوشش محمدصادقی، تهران: نشر پایان.
2121صدقـی، ناصر و محمدابراهیمی و بهرامی)1393« .)تبارشناسـی دیدگاههـای همایون کاتوزیان درباره
تاریخ ایران«، روزنامه شرق. شماره 02013
2222طباطبایی، سید جواد )1394 .)تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: مینوی خرد.
2323( -------- ،------16/7/92 )سخنرانی در خانه اندیشمندان علوم انسانی، خبرگزاری رسانههای
دیگر.
2424کتاب طوسی، خواجه نظام الملک)۱۳۹۵ )سیرالملوک یا سیاستنامه،. به کوشش احمد غنیپور ملکشاه،
مرتضی محسنی، ویراستار محمدرضا رضانژاد، تهران: اندیشه برتر.
2525نـوری، هـادی)1394« .)بینـش جامعهشناسـی تاریخی«، دوفصلنامه جامعهشناسـی تاریخـی، دوره 7 ،
شماره 2.
2626همایـون کاتوزیـان، محمدعلـی )1392 الف(. دولت و جامعه در ایران، ترجمه حسـن افشـار، تهران:
نشر مرکز.
2727( -------- ،----------1392 ب(. اقتصـاد سیاسـی ایـران، ترجمه محمدرضا نفیسـی، چ 19 ،
تهران: نشر مرکز.
2828( -------- ،----------1372 .)استبداد، دموکراسی و نهضت ملی، تهران: نشر مرکز. نسخه 
9( ----- -- ،----------1392 ج(. تضاد دولت و ملت: نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه
علیرضا طیب، چ 10 ،تهران: نشر نی.
3030( -------- ،----------1392 د(. ایرانیان، ترجمه حسین شهیدی، چ 4 ،تهران: نشر مرکز.
3131( -------- ،----------1390 .)ایـران، جامعـه کوتاهمـدت و سـه مقالـه دیگـر، ترجمه عبداهلل
کوثری، تهران: نشر نی.
3232( -------- ،----------1377 .)نـه مقالـه در جامعهشناسـی تاریخـی ایـران: نفـت و توسـعه
اقتصادی، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر مرکز.
3333( -------- ،----------1384 .)هشت مقاله در تاریخ و ادب معاصر، تهران: نشر مرکز.
3434( -------- ،----------1379« .)رژیمهـای سـلطانی، مـورد رژیـم پهلـوی در ایـران«، ترجمه
علیرضا طیب، اطالعات سیاسی و اقتصادی، شماره 153-154 ،صص 12-31.
5( ------------- ،------1378« .)مسـائل دموکراسـی و حـوزه همگانـی در ایران نو«، ترجمه
علیرضا طیب، اطالعات سیاسی و اقتصادی، شماره 147-148 ،صص 26-35.
3636( ------------- ،------1377« .)فـره ایـزدی و حـق الهی پادشـاهان«، ترجمه علیرضا طیب،
اطالعات سیاسی و اقتصادی، شماره 129-130 ،صص 4-19.
3737( ------------- ،------1376« .)حکومت خودکامه، نظریهای تطبیقی«، ترجمه علیرضا طیب،
اطالعات سیاسی و اقتصادی، شماره 117-118 ،صص 56-71.
3838( ------------- ،------1379« .)گونههـای لیبرالیسـم اروپایـی و مفاهیم نـوآزادی در ایران«،
ترجمه علیرضا طیب، اطالعات سیاسی و اقتصادی، شماره 155-156 ،صص 64-83.
3939( ------------- ،------1379 و 1380« .)بنیـاد خودکامـه دولـت در ایـران«، ترجمـه علیرضا
طیب، کتاب ماه علوم اجتماعی، اسفند 1379 و فرودین 1380 ،صص 61-67.
4040هـگل، گئـورک ویلهلم فردریش )1393 .)عناصر فلسـفه حق، ترجمه مهبـد ایرانی طلب، چ2 ،تهران:
نشر قطره.
4141مصاحبه با محمدعلی همایون کاتوزیان با عنوان یأس جای اهداف خیالی را میگرفت: پاسخ همایون
کاتوزیان به پرسشهای مهرنامه درباره کتاب »ایرانیان