اندیشه حکومت در سیاست نامه خواجه نظام الملک بر اساس تحلیل رویکرد سیستمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشـجوی دکتری علوم سیاسـی، گرایش اندیشـه سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و - علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 استادیار علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

چکیده

چکیده

نظام سیاسی طراحی شده در "سیاست نامه" خواجه نظام الملک دارای ساختارها و کارکردها و اصولی مانند؛ به مظالم نشستن و تدبیر پادشاه، احوال عّمال و وزرا، باب قاضیان و خطیبان و محتسب، پژوهش و بر رسیدن از کار دین وشریعت، فرستادن نظام جاسوسی و تدبیر کردن بر صلاح مملکت و رعیت، مشاورت کردن پادشاهان در کارها با دانایان و پیران، لشکر داشتن، شایسته سالاری و مقام دادن به مردان پاک و اصیل و خزانه داشتن است. که می توان آن را در قالب رویکرد تحلیل سیستمی ردیابی نمود. این مدل تحلیلی از چند متغیر مهم تشکیل شده است: درونداد(حمایت و تقاضا)، برونداد، اجرا شامل(تصمیم گیری، کنش و نظام سیاسی ، ساختارها و بازیگران اجرائی) و بازخوران این فرایند در محیط اجتماعی است.

با وجود تطبیق بالای اندیشه حکومت خواجه با این رویکرد، در نظام طراحی شده توسط او؛ هم طراح و هم مجری و حتی ارزیابی بازخوران تصمیات متخذه توسط نظام به یک جایگاه و فرد یعنی پادشاه مقتدر بر می گردد. و به نوعی تفکیک ساختاری و کارکردی توسط خواجه انجام نگرفته است هرچند خواجه تلاش کرد با تعبیه نهاد وزارت در چنین سیستمی بین حوزه اجرا و طراحی تفکیک ایجاد نماید. اما به دلایل متعددی همچون سنت های قدرتمند پادشاهی-عرفی -مذهبی، رقابت های نخبگانی، عقب ماندگی های تاریخی در حوزه سیاسی و فرهنگی و امنیتی و... این کار عقیم ماند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
1 .اسلامی، روحاهلل )1392« .)تکنولوژیهـای قـدرت در سیاسـتنامه خواجه نظامالملک، جسـتارهای
سیاسـی معاصر«، پژوهشـگاه علوم انسـانی و مطالعات فرهنگی سـال چهارم، شـمارة چهارم، زمستان
1392 ،صص 1-26.
2 .باقـری، عبداهلل، سـید محمد صادق احمدی و غالمحسـین مسـعودی )1397« .)تاملـی بر مفهوم واژه
حکومت در تعامل با حکومت اسلامی«، فصلنامه علمی پژوهشـی فقه و تاریخ تمدن، سـال پانزدهم،
شماره پنجاه و هفتم.
3 .جمعـی از نویسـندگان )1386 .)فلسـفه تحلیلـی )مجموعه مقاالت(، تهران: وزارت فرهنگ و ارشـاد
اسالمی.
4 .چیلکـوت، رونالـد )1390 .)نظریههای سیاسـت مقایسـهای، ترجمه؛ وحید بزرگـی و علیرضا طیب،
تهران: رسا.
5 .حکاک، سید محمد )1390 .)فلسفه تجربی انگلستان، تهران، سمت.
6 .خرمشاهی، بهاءالدین )1389 .)پوزیتیویسم منطقی، تهران، علمی و فرهنگی.
7 .خواجه نظامالملک طوسـی )1393 .)سیاسـتنامه )سـیرالملوک(، به کوشـش دکتر جعفر شعار، تهران:
امیر کبیر.
8 .روزبهانی، محمدرضا )1397 .)عوامل بقاء و اضمحالل حکومت از دیدگاه خواجه نظامالملک طوسی،
مشهد: همایش بینالمللی خواجه نظامالملک طوسی.
9 .روزنتال، آروین. آی.جی.)1396 .)اندیشـه سیاسـی اسلام در سـدههای میانه، ترجمه علی اردستانی،
تهران: قومس. 
10صدری افشار، غالمحسین )1369 ،)فرهنگ زبان فارسی امروز، تهران: نشر کلمه.
1111طباطبایی، سیدجواد )1395 .)خواجه نظامالملک، تهران: مینوی خرد.
1212عمید زنجانی، عباسـعلی )1387 .)مبانی حقوق اساسـی اسلام، تهران: پژوهشـگاه فرهنگ و اندیشـه
اسالمی.
1313فیرحی، داوود )1392 .)نظام سیاسی و دولت در اسالم، چ۱۰ ،تهران: سمت.
1414قادری، حاتم )1383 .)اندیشههای سیاسی در اسالم و ایران، چ۵ ،تهران: سمت.
1515قوام، عبدالعلی )1385 .)سیاستهای مقایسهای، تهران: سمت.
1616معین، محمد )بی تا(، فرهنگ فارسی معین، چ۲۶ ،تهران: امیرکبیر.
17همایش بینالملی خواجه نظامالملک طوسی )1397 پاییز(. دانشگاه فردوسی، مشهد، دانشکده حقوق
و علوم سیاسی.
1818منوچهری، عباس )1390 .)رهیافت و روش در علوم سیاسی، چ۳ ،تهران، سمت.
1919یاوری، نگین )1398 ،)اندرز به سلطان، ترجمه؛ محمد دهقانی، چ۲ ،تهران: تاریخ ایران.