نهاد مرجعیت‌کل شیعه مقارن باآغاز سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در ایران،در ساختار روحانیت شیعهپدیدار گردیدو اعتباریهمتراز بانهاد سلطنت، در قلمرو شریعتیافت.با توجه به نقش این نهاددر وحدت عقیدتی جهان شیعه وتأثیرات مواضع فقهی-سیاسی مراجع کلدر تحولات تاریخی،این پژوهش به شناخت چگونگی پیدایش آناختصاص یافته است.روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است وبر اساس منابع آن عصر و تحقیقات معاصر انجامگرفته ونشان می‌دهدپس از سقوط صفویه و خروج مذهباز سیطره حکومت،بستر مناسب برای فعالیتجریان‌های پویاتر شیعه فراهم شد وتغییر توازن میانمکاتباخباری و اصولیو ظهور پدیده-های تازه در ساختار مذهب محققگردید. آنگاه تشدیدرقابت بر سر اعلمیت در میان علمای اصولی، منازعات با فِرَق نوظهور شیخیه و بابیهو ضرورت مقابله مؤثر با تهدیدات محیطی،به ترتیب موجب: تکامل اندیشه مرجعیت، اتحاد روحانیتو اجماع بر نخستین مرجع کل گردید.نهاد مرجعیت‌کل با ریاست شیخ محمدحسن نجفیشکل گرفت و بانصّ او بر جانشینی شیخ مرتضی انصاریاستمرار یافت.پس از دوره‌ای فترت در پی وفات شیخ انصاری و برقراری مجددرقابت،میرزا محمدحسن شیرازی با ایفای نقش رهبری در جنبش تنباکو،مقبولیت و مرجعیت عام یافت.
)