مقایسه تطبیقی ترکیب جمعیتی و طبقات اجتماعی کوفه و بصره در قرون اولیه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی،واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

2 دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، استادیار پایه 6، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی،واحد ماکو، دانشگاه آزاد اسلامی، ماکو، ایران

3 دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، استادیار پایه 17، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی،واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

10.30510/psi.2022.342119.3457

چکیده

سرزمین عراق بین دو رودخانه دجله و فرات قرار گرفته‌است و تمدن‌های باستانی سومر، بابل، اکد و آشور در این منطقه وجود داشته‌اند. پیشروی مسلمانان به بخش شرقی قلمرو اسلامی آنها را به عراق رساند. آنان در سرزمین عراق اردوگاه‌هایی نظامی برای استقرار سپاهیان و گسترش فتوحات خود تشکیل دادند که در طول زمان به شهرهایی مهم تبدیل شدند. کوفه و بصره از جمله پایگاه‌های نظامی بودند که با استقرار طبقات اجتماعی و گروه‌های مذهبی در آن‌ها قالب شهری گرفتند. طبقاتی که هم به توسعه جامعه اسلامی کمک کردند و هم در برخی دوره‌ها جامعه اسلامی را به مرز بی‌ثباتی و آشوب کشاندند. ترکیب جمعیتی و طبقات اجتماعی ساکن در بصره و کوفه نقش عمده‌ای در تحولات سیاسی و اجتماعی قرون نخستین اسلامی داشت. مقایسه طبقات ساکن در این دو شهر می‌تواند راهگشای شناخت عملکرد اجتماعی و سیاسی آنها باشد. در این مقاله ترکیب جمعیتی و طبقات اجتماعی حاضر در دوشهر مزبور بررسی شده و پایگاه آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفته‌است و به پرسش اصلی در مورد تفاوت و تشابه طبقات اجتماعی در کوفه و بصره چه بوده‌است، پاسخ می‌دهد. پژوهش بر اساس روش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر تحقیقات کتابخانه‌ای انجام شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که تفاوت عملکرد سیاسی و اجتماعی در دو شهر بصره و کوفه ریشه در تمایزات طبقاتی اجتماعی دارد.

کلیدواژه‌ها