سیمای خرد در خمسه نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

10.30510/psi.2022.351768.3734

چکیده

هدف این مقاله بررسی سیمای خرد در خمسه حکیم نظامی گنجه ای است. خرد و عقل از مهم‌ترین عناصر مفهومی و واژگانی در ادب فارسی است که دامنه کاربرد آن در نظم و نثر در طول دوران گسترش یافته و در نحله های فکری و فلسفی، حکمت و عرفان دستخوش تغییر و تحولات بسیاری گردیده است. مفهوم اصطلاح عقل و مشتقات آن در فرهنگ و اندیشه ایرانی پیوسته محل اختلاف بوده و چون غالباً با‌ فلسفه‌ یونانی‌ و کلام اسلامی و اندیشه‌های صوفیانه در آمیخته است؛ مفاهیم متعددی از آن برداشت گردیده است. نظامی به تبع نظرگاه خود به خرد دیدگاه دو گانه ای دارد. از یک سو به ستایش عقل و خرد پرداخته و جایگاه عقل را در هدایت انسان ممتاز می داند و از سوی دیگر با توجه به دیدگاه عرفانی و وابستگی به شریعت عقل برای رسیدن به معرفت و شناخت حضرت حق راه به جایی نمی‌برد و در این زمینه خرد را چندان مورد اعتماد نمی داند. با توجه به این دوگانگی، در این جستار به جایگاه خرد و عقل در جهان بینی عرفانی و کلامی و دلایل ناتوانی آن در شناخت حق از دیدگاه نظامی پرداخته خواهد شد.

کلیدواژه‌ها