تحلیل روند دولت‌سازی در ایران پس از انقلاب اسلامی از منظر نهادگرایی تاریخی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

ساخت دولت در همه جا روندی طولانی، پیچیده و پرچالش بوده است. انقلاب اسلامی ایران به عنوان توده‌ای‌ترین انقلاب قرن بیستم، دگرگونی عمیقی در بنیادهای نظم سیاسی جامعه ایران به همراه آورد و به پایه‌ریزی نهادهای تازه‌ای در ساخت قدرت و دولت پس از انقلاب یاری رساند. این نهادها در مهار بحران‌های شدید داخلی و خارجی- که دولت تازه تأسیس به فاصله اندکی پس از پیروزی انقلاب با آن‌ها روبرو شد- نقش بسیار مهمی ایفا کردند. مهم‌ترین ادعای مقاله که در قالب فرضیه مطرح شده این است که جنبش انقلابی مردم ایران در روند دولت سازی پس از انقلاب، توانایی بالایی در زمینه نهادسازی از پایین از خود نشان داد که به واسطه آن خلاء ناشی از فروپاشی ساختارهای قبلی قدرت و نبود سازمان حزبی موثر در جریان انقلاب پر شد و روند ساخت دولت جدید و مدیریت بحران‌های پیش رو، به شدت از این شیوه نهادسازی متأثر گردید. در این راستا، مقاله روند ساخته شدن شماری از نهادهای رسمی حکومتی، نهادهای انقلابی و نهادهای رویه‌ای و رفتاری در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی را بررسی و علل توفیق کارکردی آن‌ها را در مقابله با بحران‌ها و استمرار بخشیدن به نظم سیاسی دولت جدید، تحلیل می‌کند. مقاله در تشریح رویدادهای مرتبط با ساخت نهادهای دولت در سال‌های اولیه انقلاب اسلامی که از آن با عنوان لحظه سازنده نهادها یاد شده از رویکرد نهادگرایی تاریخی و روش تحلیلی و توصیفی، بهره گرفته است.
 
 

کلیدواژه‌ها


 
آبراهامیان، یرواند )1377 .)ایران بین دو انقالب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
7 .. اسکاچپل، تدا )1376 .)دولتها و انقالبهای اجتماعی، ترجمه مجید روئین تن، تهران: سروش
. اسمیت، بنیامین )1389 .)نفت،توسعه دیرهنگام و انقالب،ترجمه سعید میرترابی، دانشگاه امام صادق)ع(
اسمیت، بریان )1387" .)دولت سازی"، در مسائل جهان سوم؛سیاست درجگان در حال توسعه،ویراسته پیتر برنل و ویکی رندال ،ترجمه احمد ساعی و سعید میرترابی، تهران: نشر قومس.
افتخاری، اصغر )1384 .)مصلحت و سیاست؛رویکردی اسالمی، تهران: دانشگاه امام صادق)ع(.
ا میر احمدی، هوشنگ )1377 " .)درآمدی بر جامعه مدنی در ایران امروز"، در جامعه مدنی امروز، ویراسته امیراحمدی، تهران: نشر کویر.
 اونیل، مایکل )1385 .)مبانی سیاست تطبیقی، ترجمه سعید میرترابی، تهران: نشر قومس.
بشیریه، حسین )1378 .)جامعه مدنی و توسعه سیاسی در ایران، تهران: موسسه نشر علوم نوین. بشیریه، حسین )1381 .)
دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران در دوره جمهوری اسالمی، تهران: نگاه معاصر.
بیات، آصف )1381" .)کار و دموکراسی در ایران پس از انقالب" در ایران پس از انقالب، ویراسته هوشنگ امیر احمدی و - منوچهر پروین، ترجمه علی مرشدی زاد، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران
. تابش،رضا و جعفر محسنی دره بندی )1392 .)مبانی مشروعیت در نظام جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
. حافظ نیا، محمدرضا )1381 .)جغرافیای سیاسی ایران، تهران: سمت.
خواجه سروی، غلامرضا )1380 .)رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: مرکز اسناد انقالب اسلامی. دباشی، حمید )1381" .)ایدئولوژی اسلامی: خطرات و وعدهذهای یک نوواژه" در ایران پس از انقلاب، ویراسته هوشنگ امیر احمدی و منوچهر پروین، ترجمه علی مرشدی زاد، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
رفیع پور، فرامرز )1387 .)توسعه و تضاد، تهران: شرکت سهامی انتشار.
سیف زاده، حسین )1386" .)نگاهی جامعهشناختی به ساخت دولت در جمهوری اسلامی ایران"، در دولت مدرن در ایران ویراسته رسول افضلی،قم انتشارات دانشگاه مفید.
علی بابایی، داود )1384 .)بیستوپنج سال در ایران چه گذشت؟، ج1و0 ،امید فردا. عمید زنجانی، عباسعلی )1368 .)انقالب اسالمی و ریشه های آن، تهران: نشر کتاب سیاسی.
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل ) 1383 .)بایسته های حقوق اساسی، تهران نشر میزان.
گای، پیترز )1386 .)نظریه نهادگرایی در علم سیاست، ترجمه فرشاد مومنی و فریبا مومنی، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی
. لفت ویچ، آدریان )1387" .)نظریهپردازی درباره دولت" در مسائل جهان سوم؛سیاست در جهان در حال توسعه،ویراسته پیتر برنل و ویکی رندال ،ترجمه احمد ساعی و سعید میرترابی، تهران: نشر قومس.
فید، کامران )1380" .)هزینههای اقتصادی جنگ ایران و عراق"، ترجمۀ داریوش قنبری ، فصلنامه 11 تخصصی مطالعات دفاع مقدس )نگین ایران(، سال دوم ، شماره 5.
نقیب زاده، احمد )1386 .)مطالعه تطبیقی دولت مدرن در ایران و غرب، در دولت مدرن در ایران، ویراسته رسول افضلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
انتینگتون، ساموئل )1375 .)سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثالثی، تهران: نشر علم.
Amirahmadi, Hooshang (1989). ”The State and Territorial Social Justice in Postrevolutionary Iran”, International Journal of Urban and Regional Research, Vol.13, Issue 1.
Bakhash, Shaul (1984). The Reign of the Ayatollahs, Basic Books.
Nasr, Vali (2008). ”Iran” in Comparative Politics, Interests, Identities, and Institutions in a Changing Global Order,eds by Jeffrey Kopstein,Mark Lichbach, Cambridge University Press.
Mahoney, James (2001). "Beyond Correlational Analysis: Recent Innovations in Theory and Method," Sociological Forum 16(3), pp.575-593
Panah, Maryam (2000). State and Society in the Islamic Republic: the Impact of Post revolutionary War, London School of Economics and Political Science, Journal of Iranian Research and Analysis,Vol. 16,No.1.
Skocpol, Tand Pierson P. (2002). “Historical Institutionalism in Contemporary Political Science”, Political Science: State of the Discipline, IraKatznelson, Helen V. Milner, Eds,, New York, W.W. Norton
Tilly, Charles (1984). Big Structures, Large Processes, Huge Comparisons, New York: Russell Sage Foundation