شب‎های شعر گوته و انقلاب اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی ،دانشگاه صدا و سیما، تهران، ایران

چکیده

پاییز 1356 کانون نویسندگان ایران با همکاری انستیتو «گوته» در ایران ده شب‌شعر و سخنرانی در باغ سفارت آلمان برگزار کرد که به شب‌های شعر گوته معروف شد. در آن زمان مسئلۀ «سانسور»، اهل‌قلم را فلج نموده بود؛ بنابراین فرصتی فراهم شد که بر اساس آن کانون می‌توانست به‌خوبی از آن استفاده نماید. بیش از شصت نویسنده و شاعر در این شب‌ها علیه فضای «اختناق» و «سانسور» حاکم شعر خواندند و سخنرانی کردند. جمعیت عظیمی از سراسر ایران در این جلسات شرکت کردند. نتیجۀ حضور مردم و روشنفکرانی از طیف‌های مختلف، یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی پیش از انقلاب ایران را شکل داد که بر صحنۀ سیاسی ایران نیز تأثیرگذار بود. به‌گونه‌ای که برخی از تحلیل گران شب‌های شعر را به‌منزلۀ آغاز سقوط رژیم پهلوی می‌دانند. با در نظر گرفتن این موضوع، سؤال اصلی ما در این پژوهش این است که: برگزاری شب‌های شعر گوته از سوی کانون نویسندگان، چه تأثیری بر شکل‌گیری فضای انقلابی در سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی داشته است؟ یافته‌های پژوهش حاکی از این است که شب‌های شعر گوته در کنار سایر حرکت‌های اعتراضی که در آن دوره شکل گرفت، با در هم شکستن فضای ارعاب و خودسانسوری حاکم بر مطبوعات، روحیۀ انقلابی را به‌خصوص میان روشنفکران، دانشجویان و هنرمندان تقویت و به شکل‌گیری یک حس عصیانی که مقدمۀ یک جنبش انقلابی است، کمک نموده است. روش انجام پژوهش حاضر با توجه به ماهیت نظری آن کیفی و از نوع تحلیلی –توصیفی است. محقق می‌کوشد با استفاده از این روش به تأثیر شب‌های شعر گوته بر شکل‌گیری جرقه‌های انقلابی در سال پایانی حکومت پهلوی بپردازد.

کلیدواژه‌ها


  1. آخوندزادگان، امین، (1395)، «ادبیات پایداری و مقاومت در تاریخ اسلام و انقلاب اسلامی»، کنگرۀ بین‌المللی زبان و ادبیات، دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید مفتح شهرری؛
  2. آصفی، سهیل (1382)، «نگاهی به ده شب‌شعر در انستیتو گوته»، روزنامه شرق.
  3. آل احمد، شمس (1369)، از چشم برادر، تهران: سعدی.
  4. آشوری، داریوش (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی داریوش آشوری، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

 http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-07-2.mp3

  1. اعتمادزاده، محمود (1371)، از هر دری (زندگی‌نامۀ سیاسی - اجتماعی، تهران: جامی.
  2. آل احمد، شمس (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی شمس آل احمد، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

 http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-03-1.mp3

  1. باقی، عمالدین، (1378)، جنبش دانشجوئی ایران از آغاز انقلاب اسلامی، تهران: جامعۀ ایرانیان.
  2. بصیری، محمدصادق، (1384)، «طرح چند سؤال دربارۀ مبانی ادبیات پایداری»، مجموعه مقاله‌های اولین کنگره ادبیات پایداری، به کوشش احمد امیری خراسانی، کرمان: ادارۀ حفظ آثار دفاع مقدّس؛
  3. بنداربیدخش، صالح (1394)، «بیضائی و مأمورین غیرممکن نویسنده»، بازتاب، سال دوم، شماره 8.
  4. بیضایی، بهرام (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی بهرام بیضایی، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

 http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-03-2.mp3

  1. پرهام، باقر، (1990)، تاریخ شفاهی بنیاد مطالعات ایران؛ مصاحبۀ سید رضا نصر با باقر پرهام، قابل‌دسترسی در:

 https: //fis-iran.org/fa/oralhistory/Parham-Baqer

  1. خضرایی، بزرگ (1391)، «قصه ماهی سفید کوچولوی پوستر شب‌های گوته»، قابل‌دسترسی در: http

//www.bbc.co.uk/persian/arts/2012/10/121018_l06_goethe_nights_bozorg_khazraei_fa.shtml

  1. دانشور، سیمین (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی سیمین دانشور، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-01-2.mp3

  1. رحیمی، مصطفی (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی مصطفی رحیمی، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-08-1.mp3

  1. زندیان، ماندانا (1392)، بازخوانی ده شب، هامبورگ: بنیاد داریوش همایون.
  2. پرهام، باقر (1392)، «فضای حرف و فضای عمل»، بازخوانی ده شب، به اهتمام ماندانا زندیان، هامبورگ: بنیاد داریوش همایون.
  3. اعتمادزاده، محمود (1392)، «تو پاسدار آزادی من باش و من نگهبان آزادی تو»، بازخوانی ده شب، به اهتمام ماندانا زندیان، هامبورگ: بنیاد داریوش همایون.
  4. مهمید، محمدعلی (1392)، «آرمان‌گرایی در شعر پارسی»، بازخوانی ده شب، به اهتمام ماندانا زندیان، هامبورگ: بنیاد داریوش همایون.
  5. زیباکلام، صادق (1380)، مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، تهران: روزنه.
  6. ساعدی، غلامحسین (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته مهرماه ۵۶، فایل صوتی غلامحسین ساعدی، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

 http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-04-1.mp3

  1. سنگری، محمدرضا، (1381)، «ادبیات مقاومت»، فصلنامۀ شعر، شمارۀ 39
  2. کاظمیه، اسلام (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی اسلام کاظمیه، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-07-1.mp3

  1. گلشیری، هوشنگ (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی هوشنگ گلشیری، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-06-5.mp3

  1. لدین، مایکل (1363)، کارتر و سقوط شاه، ترجمۀ ناصر ایمانی، تهران: امیرکبیر.
  2. مقدم‌مراغه‌ای، رحمت‌اله (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته مهرماه ۵۶، فایل صوتی رحمت‌اله مقدم مراغه‌ای، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-01-1.mp3

  1. مؤذن، ناصر (1357)، ده شب (شب‌های نویسندگان و شاعران در انجمن فرهنگی ایران و آلمان)، تهران: امیرکبیر.
  2. مؤمنی، باقر (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی باقر مؤمنی، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

 http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-05-1.mp3

  1. نجفی، مسلم (1383)، سیری در کانون نویسندگان ایران، قم: بوستان کتاب.
  2. نقره‌کار، مسعود (1381)، «گفت‌وشنود با جواد تنکابنی»، بخشی از تاریخ جنبش روشنفکری در ایران، 5 جلد، استکهلم: باران.
  3. هزارخانی، منوچهر (1356)، ده شب‌شعر در انستیتو گوته، فایل صوتی منوچهر هزارخانی، قابل‌دسترسی در کتابخانه گویا:

http: //ketabkhaneyegooya.com/audio/10SHAB/10SHAB-02-1.mp3

  1. آبراهامیان، یرواند (1393)، ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
  2. بی‌نام (1356)، «نامه‌ای از ایران»، روزنامۀ حقیقت، ضمیمۀ ش 16، دی‌ماه 1356.
  3. خمینی، سید روح‌الله (1378)، صحیفه امام خمینی (ره)، جلد 17، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  4. لاتین
    1. Shams, Fatemeh (2014), “Governmental Poetry: Poetry and Power in Post-Revolutionary Iran’’, Irannameh, Vol. 29, No. 1, spring.
    2. Thiessen, Mark (2009), An Island of Stability: The Islamic Revolution of Iran and the DutchOpinion, Leiden: Side stone Press.