واکاوی فرایند تکوین ملت در ایران معاصر؛ تاریخچه و روند (مطالعه موردی: عصر رضاشاه 1320-1304)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

با ورود به‌عصر جدید، کشورهای مختلف جهان، امواجی از ناسیونالیسیم و در کانون آن، ملت‌سازی را تجربه نمودند. متأثر از این رویداد، ایران نیز روند جدید نوسازی در ابعاد متعدد آن را در راستای استقرار ملت به مفهوم مدرن در عصر رضاشاه با مرجعیت دولت مرکزی آغاز نمود. به همین جهت به شکلی ناقص و سطحی و با توسل به عناصر اقتدارآمیز دولت مدرن، تلاش‌هایی در راستای تکوین فراگرد ملت‌سازی توسط رضاشاه آغاز گردید. اما روند ملت‌سازی مسیر خود را بدون توجه به زیرساخت‌ها و سازوکارهای حاکمیت دموکراتیک و از طریق سرکوب و ارعاب روشنفکران و نخبگان سیاسی و فرهنگی، تحمیل فرآیندهای یکسان‌سازی اجتماعی‌، نهادی‌ و ایدئولوژیک و عدم بکارگیری سیاست‌های متناسب با ارزش‌ها و هویت‌جمعی شهروندان اعم از حوزه‌های آموزش، الگوهای زبانی مشترک و مبانی اعتقادی، پیمود. بر این اساس، این پژوهش با عطف توجه به فراز و فرود شکل‌گیری مفهوم ملت در اعصار تاریخی، واکاوی تکوین فرایند ملت‌سازی در ایران معاصر را، با عطف توجه به دوران رضاشاه، در کانون تمرکز و تحلیل خود قرار داده است. با توجه به این مهم، پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که چرا ملت‌سازی با وجود پیشینه‌ی نسبتاً طولانی آن، ناقص و ناتمام باقی ماند‌ه است؟ فرضیه پژوهش: به‌نظر می‌رسد که ملت‌سازی در ایران به‌رغم پیشینه نسبتا طولانی آن، در دوران رضاشاه صرفاً در چارچوب یک فرایند تحمیلی وسطحی به اجرا درآمد و با همکاری نخبگان و پذیرش عمومی مواجه نشد. روش تحقیق در این پژوهش، مبتنی بر تبیین عِلّی و نوع پژوهش کاربردی است.

کلیدواژه‌ها