خردگرایی مدرن؛ تقدیرستیزی و خرافه ستیزی در شعر معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه آزاد اسلامی بناب

چکیده

یکی از بارزترین ویژگی‌های مدرنیسم، خردگرایی و اصالت عقل است؛ عقل در عصر مدرنیسم ابزاری مطمئن و موثّق برای شناخت هستی است . خردگرایی مدرن، که از عصر روشنگری در اروپا نضج یافته بود تأکید بر این داشت که عقل می‌تواند به حقایق مطلق، تردیدناپذیر دست یابد. خردگرایی مدرن، که در اروپا رشد و تکامل یافته بود جوامع دیگر را نیز متأثّر کرد و جامعۀ ایرانی نیز به تبع تعاملاتی که با غرب داشت از مدرنیته و خردگرایی به مثابۀ بنیان فرهنگ مدرنیته تأثیر پذیرفت. دیری نگذشت که این تأثیر در شعر نیز ظاهر شد و نگرش شاعران ایرانی از دورۀ مشروطه نسبت به اموری چون دین و باورهای دینی، خرافات و باورهای عامه و ... تغییر یافت. دامنۀ این تأثیر به شعر معاصر نیز کشیده است و شاعران معاصر نیز متأثّر از خردگرایی مدرن، باورهای عامیانه، تقدیر و جبر را به دیدۀ تردید نگریسته‌اند. مظاهر خردگرایی مدرن در شعر شاعرانی چون نیما، شاملو، اخوان، شفیعی کدکنی و ... آشکار است. در پژوهش حاضر ظهور و نمود خردگرایی در شعر برخی از شاعران معاصر در موضوعاتی چون نفی تقدیرگرایی و تأکید به مختار بودن آدمی، مخالفت با باورهای عامه و خرافه‌ستیزی مورد بررسی قرار گرفته است و پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی، بازتاب‌های خردگرایی این شاعران را در موارد مذکور مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و روشن ساخته است که شعر معاصر متأثر از خردگرایی مدرن دخالت نیروهای غیبی در سرنوشت بشر، تقدیر، خرافات و باورهای عامه را رد کرده و عقل را مرجع و محور قررا داده است.

کلیدواژه‌ها