سامانه التقاط عناصر ایرانیت و اسلامیت در دوران عباسیان: بازخوانی بر اساس مفهوم سامانه در روش‌شناسی فوکو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر آزاد

2 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.30510/psi.2022.296991.2046

چکیده

یکی از مفاهیم متأخر برساخته فوکو، Dispositif یا سامانه است. منظور از سامانه سازوکارهای عناصر ناهمگنی مانند گفتمان‌ها، نهادها، ساخت‌های معماری، تصمیمات نظارتی، قوانین، اقدامات اداری، گزاره‌های علمی، گزاره‌های فلسفی، اخلاقی و بشردوستانه که موجب تقویت و حفظ اعمال قدرت در جامعه می‌شود. در این پژوهش، پس از بررسی کوتاه این مفهوم در دستگاه فکری فوکو و معرفی دیدگاه‌های برخی از نظریه‌پردازان نسبت به این مفهوم، به شناسایی و معرفی یک سامانه در تاریخ به نام «سامانه التقاط عناصر ایرانیت و اسلامیت» در دوره عباسیان می‌پردازیم. منظور از سامانه التقاط عناصر ایرانیت و اسلامیت این است که از حدود یک قرن بعد از ورود اعراب مسلمان به ایران و با توجه به‌ضرورت تاریخی، وقتی نیروها و گروه‌های تأثیرگذار بر هویت ایرانی متوجه شدند که نه با تأکید صرف بر هویت اسلامیت و نه با تأکید صرف بر هویت ایرانیت، نمی‌توانند بر مردم ایران تأثیر بگذارند، هرکدام سعی کردند به‌گونه‌ای به ترکیب و التقاط عناصر هویتی ایرانی و اسلامی بپردازند تا از این ترکیب بتوانند اندیشه‌ای تولید کنند که هم‌زمان مورد اقبال مردم ایران و دین اسلام برخوردار شوند.

کلیدواژه‌ها