نسبت سنجی نظریه مشروطه مشروعه شیخ فضل اله نوری با اندیشه سیاسی امام خمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه حقوق عمومی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

شیخ فضل‌الله نوری فقیه معروف عصر مشروطه با درک ذات سکولار جریان مشروطه، موضعی خلاف آن اتخاذ کرد که دیدگاه وی با ابتنای بر مفاهیم اساسی شریعت تبیین گردید که مهم‌ترین آن‌ها حرمت قانونگذاری بشری و عدم برابری در حقوق در جامعه اسلامی و مضر بودن آزادی برای عقاید شرعی بود. این دیدگاه و اصرار بر آنها در جنبش مشروطه مؤثر بود و در اصولی از متمم قانون اساسی پدیدار گردید که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان تشکیل کمیسیون مذهبی موضوع ماده 2 متمم قانون اساسی دانست. این میزان از اثرگذاری در جریان مشروطه به هیچ وجه مطلوب شیخ و طرفداران نظریه مشروطه مشروعه نبود و این گفتمان به مثابه آتش زیر خاکستر به حیات خود ادامه داد تا امام خمینی (ره) آن انتقادها را احیاء و گسترش داد. دیدگاه امام نسبت به مشروطه نقادانه بود و آن‌ را با مبانی نظام شریعت و حکومت اسلامی ناسازگار می‌دانست. امام خمینی(ره) در موارد گوناگون از اندیشه‌های شیخ فضل الله نوری حمایت و بر آنها تاکید ورزیده است. در این مقاله کوشش می‌گردد تا با روش مقایسه‌ای شباهتها و تفاوتهای نظریه مشروطه مشروعه شیخ فضل الله نوری با نظریه ولایت فقیه امام خمینی(ره) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


- آبادیان، حسین، (1374)، مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه، تهران،نشر نی.
جدانی، لطف‌الله (1390)، اندیشه‌های سیاسی در عصر مشروطیت ایران، تهران، نشر علم.
 -الگار،حامد، ترجمه سره، ابوالقاسم، (1388)، نقش روحانیت پیشبرد در جنبش مشروطیت، تهران
برادان، ادوارد، ترجمه قزوینی، مهری، (1376)، انقلاب مشروطه ایران، تهران، انتشارات کویر.
-بهروزلک، غلامرضا (1386)، جهانی شدن و اسلام سیاسی در ایران، تهران، پژوهش‌نامه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ترکمان،محمد، (1362)، رسائل و اعلامیه‌ها، مکتوبات و روزنامه‌ها شیخ فضل الله نوری، رساله تذکره الغافل و ارشادالجاهل، تهران
-جعفر پیشه فرد، مصطفی (1390)، جایگاه سیاسی فقیه در اندیشه عصر مشروطیت، فصلنامه حکومت اسلامی، سال شانزدهم.
-حسینی زاده، محمد علی (1386)، اسلام سیاسی در ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر.
-خسروپناه، عبدالحسین، (1388)،مجله آموزه، شماره 5
-خسروپناه، عبدالحسین (1383)، اندیشه سیاسی شیخ فضل الله نوری و میرزای نائینی، فصلنامه آموزه، پاییز، شماره پنج.
-خمینی، روح الله (1363)، کتاب البیع، قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
-خمینی، سید روح الله (1390)، صحیفه امام، ج 13، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
-خمینی، سید روح الله (1357)، ولایت فقیه، تهران، نشر امیرکبیر.
-دولتآبادی، یحیی، (1362)،تاریخ معاصر ایران با حیات یحیی، انتشارات فردوسی، جلد دوم.
 
-رضوانی، هما (1362)، لوایح آقا شیخ فضل الله نوری، تهران، نشر تاریخ ایران تهران.
-رمضانی، حسین (1396)، مروری بر اندیشه‌های شیخ فضل الله نوری، خبرگذاری صدا و سیما، کد خبر 1743836 پژوهش اجتماعی- فرهنگی تاریخ انتشار 10 مرداد.
-روآ، الیویه (1387)، تجربه اسلام سیاسی، ترجمه حسین مطیعی امین و محسن مدیرشانه چی، تهران، انتشارات بین‌المللی هدی و مرکز انتشارات بین المللی صدار.
-زرگری نژاد، غلامحسین (1390)، رسائل مشروطیت، جلد اول، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران.
-طالبوف، عبدالرحیم (1357)، آزادی و سیاست، توضیحات ایرج افشار، تهران، انتشارات سحر.
-عمید زنجانی، عباسعلی (1379)، مقاله حکومت در اندیشه سیاسی نائینی، مجموعه مقالات سیری در آراء و اندیشه‌های میرزای نائینی، اصفهان، نشر کانون پژوهش.
-فیرحی، داوود (1393)، فقه و سیاست در ایران معاصر: فقه سیاسی و فقه مشروطه، تهران، نشر نی.
-کدیور، محسن (1387)، سیاست نامه، آخوند خراسانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کویر.
کرمانی، محمد ناظم الاسلام، (1375)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
کسروی، احمد، (1370)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، انتشارات امیر کبیر.
-کسروی، احمد (1373)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، انتشارات امیر کبیر.
-مارتین، ونسا ای (1379)، شیخ فضل الله نوری و مشروطیت، ترجمه نوراله قیصری، پژوهشنامه متین، زمستان، شماره نه.
-محیط مافی، هاشم (1363)، مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و مجید جانفدا، تهران، انتشارات فردوسی.
میرزای نائینی، محمدحسین، (1382)،سیری در بنیاد نظری کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله،ماهنامه زمانه،سال دوم،شماره 7 و 8.
-مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1374)، دوره چهار جلدی، تهران، نشر اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
-مصباح یزدی، محمد تقی (1390)، نظریه سیاسی اسلام، جلد دوم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-نوری، شیخ فضل‌الله (1390)، رساله حرمت مشروطه، تهران، ناشر موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
-نوری، شیخ فضل‌الله(1362) ه، لوایح، به کوشش هما رضوانی، تهران، نشر تاریخ ایران.
-نوری، شیخ فضل الله (13887)، تذکره الغافل و ارشاد الجاهل، قم، موسسه تبیان.