تحلیل کیفی تأثیر ساختار سیاسی ـ قبیله‌ای کردستان بر حاکمیت قانون با تأکید بر موردهای از دادگاه تجدیدنظر استان اربیل در کردستان عراق (2019)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران

2 دانشجوی دکتری گروه علوم اجتماعی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی ، تهران، ایران

چکیده

مسئله محوری تحقیق اثبات تجربی ضعف عملکرد حاکمیت قانون به‌عنوان یکی از ارکان اصلی دموکراسی و اینکه چگونه ساختارهای اجتماعی و سیاسی، حاکمیت قواعد رسمی در دادگاه‌ها‌ در کردستان عراق را تحت تأثیر قرار داده است. برای بررسی این مسئله، بر صلح‌های عشایری انجام‌شده که توسط دیوان‌خانه‌های آغاها و دفترهای اجتماعی احزاب در شهر اربیل تمرکز شده است. در چارچوب نظری، با استفاده از مفاهیم هنجاری اجتماعی و قواعد قانونی در صدد اثبات نظری تأثیر هنجارها و قواعد قبیله‌ای و تاثیر آن بر حاکمیت قواعد قانونی است. برای تولید داده از رویکرد کیفی گراوند تتوری در تحقیقات اجتماعی، و با استفاده ار تکنیک مصاحبه‌ عمیق با نخبگبان جامعه (سران عشایر و احزاب سیاسی، و قضات دادگستری و نخبگان دانشگاهی) مدل پارادایمی برآمده از داده‌ها برساخته شده است. این مدل شامل سه جزه اساسی است: 1ـ تأثیر علی ساختار اجتماعی قبیله‌ای بر نخبگان سیاسی و حکومتی؛ 2ـ شرایط زمینه‌ای که شامل سه نوع مکانیسم (استقلال دادگاه‌ها، صلح عشایری، کارآمدی نهادهای اجرایی) است که تأثیرات شرایط ساختارـ کنشگر را به پیامد می‌رسانند؛ 3ـ با فعال‌شدن این سه مکانیسم زمینه‌ای، حاکمیت قانون در کردستان محدود می‌شود. این صورت‌بندی سیاسی ـ قبیله‌ای ناکارآمدی نهادی، صرفه‌نظر کردن احزاب حاکم از فعالیت‌های سران عشایر و محدود شدن استقلال دادگاه‌ها را بوجود آورده است، که این خود مصداق بارزی یر حاکیمت خارج از قانون یا مهارنشدهاست که نشانه­ای بر فقدان یکی از ارکان اصلی دموکراسی است.

کلیدواژه‌ها


منابع فارسی
آتویت، ویلیام و تام باتامور (1392): فرهنگ علوم اجتماعی فرن بیستم، ترجمه: جسن چاوشیان، تهران، نشر نی.
استراوس، انسلم، جولیت کربین (1390): مبانی پژوهش کیفی، ترجمه: ابراهیم افشار، تهران، نشر نی.
بیکس، برایان (1393): فرهنگ نظریه حقوقی. ترجمه: محمد راسخ، تهران، نشر نی، چاپ2.
بودون، ریمون و فرانسوا بوریکو (1385): فرهنگ جامعه‌شناسی انتقادی، تهران، فرهنگ معاصر.
پوپر، کارل ریموند (1395): عطش باقی، ترجمه سیامک عاقلی، تهران، انتشارات دوستان، چاپ2.
حسن، بارزان (1396): نقش احزاب در توسعه سیاسی اقلیم کردستان عراق (بازه زمانی 1991-2017)، رساله دکتری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
چلبی، آزاده (1397): فساد و مقبولیت قانون، تهران، نشر نی، چاپ2.
چلبی، مسعود (1382، 1394): جامعه‌شناسی نظم: تشریخ و تحلیل نظری نظم اجتماعی، تهران، نشر نی.
چلبی، مسعود (1393): تحلیل نظری منشأ هنجارهای اجتماعی و نابرابری‌ها؛ در: تحلیل نظری و تطبیقی در جامعه‌شناسی، تهران، نشر نی.
فوکویاما، فرانسیس (1396): نظم و زوال سیاسی، ترجمه: رحمن قهرمانپور، نهران، انتشارات روزنه.
محمدپور، احمد (1392): روش تحقیق کیفی: ضد روش2، تهران، انتشارات جامعه‌شناسان، چاپ2.
نراقی، آرش (2015): فلسفه حقوق (متن درس‌گفتار)، آموزشکده توانا، ایالت متحده آمریکا، در سایت: http://www.eciviced.org.
وبر، ماکس (1392): دین، قدرت و جامعه، ترجمه: احمد تدین، تهران، نشر هرمس، چاپ5.
هارت، هربرت (1393): مفهوم قانون، ترجمه: محمد راسخ، تهران، نشر نی.
هیود، اندرو (1395): مفاهیم کلیدی در علم سیاست، ترجمه: حسن سعیت کلاهی و عباس کاردان، تهران، انشارات علمی و فرهنگی، چاپ 3.
منابع عربی
مجلس النواب (2011): دستور جمهوریه العراق، ، الدائره الاعلامیه، بغداد؛ علی الموقع:www.ar.parliament.iq
جرادات، ادریس محمد (2014): الصلح العشائری و حل النزاعات، جامعه النجاح الوطنیه، نابلس.
الزاویتی، احمد (2018): الصلح العشائری فی دیوانیه سردار انور بگ البیتواتی (رئیس عشیره خوشناو فی اربیل)، کانال ماهواره‌ای جزیره (الجزیره)، در تاریخ (16 آوریل 2018) علی الموقع: http://www.aljazira.netیای.
سلیمان، شیرزاد عزیز (2009): التکییف القانونی لاعمال المکاتب الاجتماعیه فی اقلیم کردستان المتعلقه بتسویه المنازعات و مشروعیتها. مجله ترازوو، عدد 38-30، 2009. صص 315-352.
 
Alinia, Minoo (2013): Honor and Violence against Women in Iraqi Kurdistan, Palgrave Macmillan, USA.
Bicchieri, Cristina (2006): The Grammar of Society (The Nature and Dynamics of Social Norms), Cambridge University Press.
Couch, Christopher M. (2015): Aghas, Shaiks, and Daesh in Iraq:Kurdish robust action in turmoil. Naval Postgraduate School (NPS), Montrey, California.
Corstange, Daniel (2008): Tribes and the Rule of Law in Yemen, Paper prepared for delivery at the Annual Conference of the Middle East Studies Association, Washington, D.C., November.
Phyllis Dininio, Jennifer Brick Murtazashvili, Lynn Carter and Mary Hope Schwoebel (2010): Tribalism, Governance and Development, USAID.
Hechter, Michail & Niki Kabiri (2009): Attaining social order in Iraq; in: Kalyvas, Stathis N., Ian Shapiro, and Tarek Masoud: Order, Conflict and Violence, Cambridge University Press.
Jabar, Faleh A. (2003): Shaykhs and Ideologies: Deconstruction and Reconstruction of Tribes under the Patrimonial Totalitarianism in Iraq 1968-1998; in: Jabar, Faleh A. & Dawood, Hosham (2003): Tribes and Power: Nationalism and Ethnicity in the Middle east, London, Saqi, P.p. 69-109.
Kennedy, Brian A. (2015): The Shaikh’s Republid: The Kurdish Regional Government’s Incorporation of Kurdish. Ursinus College, Politics Honors, Paper3.
Mutazashvili, Jenneifer Brick (2016): Informal Order and the State in Afghanistan, Cambridge University Press.
Stolzoff, Sam G. (2009): The Iraqi Tribal System; A Reference for Social Scientists, Analysts, and Tribal Engagement, USA, Two Harbors Press.
Tamanaha, Brain Z (2004): On the Rule of Law. Cambridge University Press.
Therborn, Goran (2002): Back to Norms! On the Scope and Dynamic of Norms and Normative Action, Current Sociology, November 2002, Vol. 50(6): 863–880, SAGE Publications. London, Thousand Oaks, CA and New Delhi).
منابع کردی
طاهر، فرمان فارس (2017): کاریگه‌ری داب و نه‌ریت له‌سه‌ر په‌یره‌وکردنی یاسا (تأثیر عرف و عادت بر پیروی از قانون)، پایان‌نامه ارشد، گروه جامعه‌شناسی، دانشکده ادبیات، اربیل: دانشگاه صلاح‌الدین.
پروگرام‌ PUK (2011): پروگرام‌ و په‌یره‌وی نافخو، مه‌لبه‌ندی 4 ی یکیتیا نیشیمانی کوردستانی، دهوک، سلیمانی، ئه‌کادیما هشیاری و پیگه‌هاندنا کادران.