بررسی مقایسه ای سرمایه‌های روحانیت در دوره صفویه و قاجاریه(با استفاده از نظریه بوردیو)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی ،دانشگاه لرستان ،خرم آباد، ایران

2 دانش آموخته دکتری روابط بین الملل، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران ،ایران

3 دانش آموخته دکتری مسائل ایران، واحد تهران مرکز ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

چکیده

روحانیت به دلیل در اختیار داشتن سرمایه‌های مختلف فرهنگی، نمادین، اجتماعی و اقتصادی، همواره در جامعه ایرانی دارای جایگاه والایی بوده است. این موقعیت هرچند پس از رسمی شدن مذهب تشیع در دوره صفویه تثبیت شد، ولی در دوره‌های بعد با فراز و فرودهایی همراه بوده است. به همین منظور پژوهش حاضر، به بررسی تاریخی و مقایسه‌ای سرمایه‌های روحانیت در دوره‌های صفویه و قاجاریه با استفاده از نظریه‌ بوردیو پرداخته است. سؤال پژوهش عبارت است از اینکه، با ورود به دوره قاجاریه، سرمایه‌های روحانیت نسبت به دوره صفویه با چه تحولاتی مواجه شده ‌است؟ در ادامه این فرضیه مطرح شده که با توجه به شروع مدرنیزاسیون و ایجاد اصلاحات در زمینه‌های گوناگون و نوگرایی در دوره قاجاریه، سرمایه‌های سنتی روحانیت تحت تأثیر این تحولات قرار گرفته ‌و تضعیف شده‌اند. برای پاسخ به سؤال پژوهش سرمایه‌های فرهنگی، نمادین، اجتماعی و اقتصادی روحانیت در دوره صفویه و قاجاریه بررسی و مقایسه شده‌اند. پژوهش حاضر سرمایه‌های روحانیت را در این دو مقطع زمانی با رویکردی مقایسه‌ای و تطبیق نظریه بر مورد و با گردآوری منابع به شیوه کتابخانه‌ای مورد تحلیل و مقایسه قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


-         اباذری، یوسف، چاوشیان، حسن (1381)، «از طبقه اجتماعی تا سبک زندگی: رویکردهای نوین در تحلیل جامعه‌شناختی هویت اجتماعی»، نامه علوم اجتماعی، شماره 20، صص3-27.
-         آبراهامیان، یرواند (1383)، ایران بین دو انقلاب، از مشروطه تا انقلاب اسلامی ایران، ترجمه: کاظم فیروزمند و دیگران، تهران: نشر مرکز.
-         آجودانی، لطف‌الله (1385)، علما و انقلاب مشروطیت ایران، تهران: نشر اختران.
-         آقازاده، جعفر (1393)، «تحلیلی بر نقش روحانیت شیعه در دوره دوم جنگ‌های ایران و روس»، فصلنامه علمی- پژوهشی شیعه شناسی، سال12، صص 143-168.
-         الگار، حامد (1356)، نقش روحانیت پیش رو در جنبش مشروطیت، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: نشر توس.
-         بخشی، موسی‌الرضا (1381)، «آموزش در مدارس عصر صفوی»، رشد آموزش تاریخ، شماره 3، صص 28-6.
-         برزگر، آمنه (1395)، شکاف‌های اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی عصر مشروطه، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی و زبان‌های خارجی.
-         پولادی، کمال (1385)، تاریخ اندیشه سیاسی در ایران و اسلام، تهران: نشر مرکز.
-         پیر بابایی، محمدتقی، سلطان‌زاده، محمد (1394)، «مقدمه‌ای بر صورت‌بندی میدان معماری معاصر ایران بر اساس نظریه میدان بوردیو»، مجله هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، شماره 2، صص 73- 84.
-         جعفریان، رسول (1369)، «رویارویی فقیهان و صوفیان در عصر صفویان»، نشریه کیهان اندیشه، شماره 33، صص 101- 127.
-         جمشیدیها، غلامرضا، پرستش، شهرام (1386)، «دیالکتیک منش و میدان در نظریه عمل پیر بوردیو»، نامه علوم اجتماعی، شماره 30، صص 32-1.
-         زیباکلام، صادق (1377)، سنت و مدرنیته؛ ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، تهران: انتشارات روزنه.
-         سعیدی، محمد مسعود، خراسانی، محمد مظلوم، نوغانی، محسن، یوسفی، علی (1393)، «تغییرات سیاسی- اجتماعی دیدگاه‌ها و مواضع عالمان دین با تأکید بر دوره تاریخی جنبش مشروطه (1285ش/1906 م) و جنبش ملی (1331 ش/1952 م)»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و پنجم، شماره 1، صص 140-121.
-         شایسته فر، مهناز، شایسته فر، زهره، خزایی، رضوان (1391)، بررسی اجتماعی حضور زنان در قلمدان‌های قاجاری در مجموعه ناصر خلیلی، نشریه زن در فرهنگ امروز، شماره 1، صص 127- 148.
-         شیخ نوری، محمد امیر، پرغو، محمدعلی (1389)، «چگونگی رسمیت یافتن تشیع توسط صفویان و پیامدهای آن»، فصلنامه شیعه شناسی، سال هشتم، شماره 30، صص 38-8.
-         علی صوفی، علی‌رضا (1392)، «مسجد و نظام آموزشی سنتی و جدید در دوره قاجار»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 18، صص 69- 91.
-         عیوضی، محمدرحیم (1386)، «روحانیت شیعه و تحولات سیاسی- اجتماعی»، نشریه زمانه، شماره 57، صص 15-11.
-        صفی خانی، بهاره (1389)، ساختار قضائی قاجاریه و صفویه، برگرفته از سایت: http://plawiauctb89.blogfa.com/post-21.aspx.
-         فایقی، سحر، باینگانی، بهمن (1395)، «سنجش سرمایه فرهنگی طبقات بر اساس پایگاه اقتصادی- اجتماعی (مطالعه موردی شهروندان اصفهانی)»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره3، صص 127-148.
-         فرهادی، محمدعلی (1384)، بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی دانشجویان دانشگاه تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی.
-         فشاهی، محمدرضا (1356)، واپسین جنبش قرون ‌وسطایی‌در دوران ‌فیودال، تهران: نشر جاویدان
-         کروبی، مهدی (1387)، «فرهنگ قومی، سرمایه فرهنگی و صنعت گردشگری»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هفتم، شمارۀ 28، صص309-324.
-         کلاهی، رضا (1391)، «تغییر در قدرت تشکیلاتی و قدرت معنوی روحانیت در گذار از قاجار به پهلوی»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، شماره 1، صص 113- 135.
-         کدی، نیکی آر (1381) ایران در دوران قاجار و برآمدن رضاخان، ترجمة مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
-         گنجی، محمد، حیدریان (1393)، «امین، سرمایه فرهنگی و اقتصاد فرهنگ (با تأکید بر نظریه‌های پیر بوردیو و دیوید تراسبی)»، فصلنامه راهبردی، سال بیست و سوم، شماره 72، صص 97-99.
-         مجیدی، مریم دخت (1395)، «بررسی مقامات و مناصب روحانیون در دورة قاجاریه با تأکید بر منابع»، فصلنامه روایت تاریخ، سال اول، شماره 1، صص 1- 13.
-         مرتضویان، علی، فتاحی، مرتضی (1390)، «پیر بوردیو و اندیشه دموکراسی واقعی: درآمدی بر مشارکت سیاسی در فضای تعامل کنش و ساختار»، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، شماره 14، صص 184-143.
-         مظفری، آیت (1387)، مناسبات روحانیت و دولت در ایران معاصر، قم: نشر معارف.
-         ملائی توانی، علیرضا (1391)، «تبیین ریشه‌های اجتماعی- اقتصادی انقلاب مشروطه»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره 2، صص 159-135.
-         نفیسی، سعید (1344)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: انتشارات بنیاد.
-         نقیب‏زاده، احمد و امانی زوارم، وحید (1382)، نقش روحانیت شیعه در پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-         نوع­دوست، رضا و مایلی، محمدرضا (1397)، وضعیت سنجی سرمایه روحانیت، پیش و پس از انقلاب اسلامی، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سیزدهم، شماره چهارم،پاییز،صص193-227.
-         وکیلیان، منوچهر (1381)، تاریخ آموزش ‌و پرورش در اسلام و ایران، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
-         یزدخواستی، بهجت، اسماعیلی، علی (1387)، «آسیب‌شناسی جنبش مشروطیت (تحلیل تطبیقی مبانی فکری نهضت مشروطیت با انقلاب اسلامی)»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی دانشگاه اصفهان، شماره 15، صص 166-119.
منابع انگلیسی
-      Bourdieo, pirre & wacquant, loic J. D. (1992), an inventation to reflexive sociology, first published, cambrdge: polity press.
-      Bourdieo, pirre (1986), "The Forms of Capital In J.G. Richarson" (ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, New York: Greewood Press, pp. 241-258.
-      Bourdieo, Pirre (1997), The Forms Of Capital In A. H. Holsey, Philip, Brown, Lauder Weus, Army Stuart, Education, Cultur, Enonomy Cociety, London, Oxford University Press.
-      Bourdieo, pirre (2005), language and symbolic power, translated by gino Raymond and matthew adamson, London:  polity press.
-      Swartz, David L. (2013), Symbolic Power, Politics and Intellectuals: The Politica Sociology of Pierre Bourdieu, Chicago: The University of Chicago press.
-      Wacquant, loic (2006), pier Bourdieu, department of sociology, university of california- Berkeley.
-      Zahed Zahedani, Seyed Saaid (1997), Exploring the Pattern of Islamic Social Moevments Four case studies,  A Ph.K Tesis, University of Leeds.