تحلیل جنبش مشروطه در چارچوب نظریه‌های گذار به دموکراسی: نخبگان مصالحه‌جو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

جنبش مشروطه، زمینه ورود ایران به مناسبات نوین سیاست در دورانی جدید را فراهم نمود، که می‌توانست به شکل‌گیری یک حکومت دموکراتیک بیانجامد؛ اما این جنبش از همان ابتدا با مشکلات و موانعی اساسی در دستیابی به دمکراسی مواجه گردید. بر این اساس، این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش بوده است که «در چارچوب نظریه‌های گذار به دموکراسی، چگونه فقدان نخبگان مصالحه‌جو در دوران جنبش مشروطه، به برقراری مجدد استبداد و عدم نهادینه شدن توسعه سیاسی، منجر شده است؟» در پی پاسخ‌یابی به این سئوال اساسی، این فرضیه مطرح گردید که «فقدان نخبگان مصالحه‌‌جو در حل منازعات سیاسی در هنگامه جنبش مشروطه، زمینه غلبه رویکردهای حذف و طرد در فرهنگ سیاسی نخبگان را فراهم نموده و در نتیجه منجر به بازتولید استبداد و مانع نهادینه شدن توسعه سیاسی شده است.» پژوهش‌حاضر با بهره‌گیری از نظریه‌های گذار به دموکراسی، به‌ویژه نسل‌سوم این نظریه‌ها، یعنی نظریه‌ی نخبگان مصالحه‌گرای اشمیتر و اودانل، تحولات سیاسی و اجتماعی دوران مشروطه را توصیف و تحلیل نموده است. نظریه‌ی یادشده، اصلی‌ترین نقش را در فرایند دست‌یابی به توسعه‌سیاسی، به نخبگان سیاسی می‌دهد و مهم‌ترین تاکتیک را بسط مصالحه میان تمام نخبگان سیاسی حاکم و اپوزیسیون می‌داند. از این بررسی، این نتیجه‌گیری حاصل می‌شود که، به دلیل فقدان رویکرد مصالحه‌گرایانه میان نخبگان ‌سیاسی حاکم و اپوزیسیون، جنبش مشروطه به استقرار و تثبیت نظم سیاسی مطلوب نیانجامیده‌ است.

کلیدواژه‌ها


1 .آبادیان، حسین )1383 .)بحران مشروطیت در ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
2 .آجودانی، ماشاءاهلل )1387 .)مشروطه ایرانی، تهران: اختران.
3 .آدمیت، فریدون )بیتاریخ(. ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران: مجلس اول و بحران آزادی، ج2 ،
تهران: روشنگران.
4 .آفاری، ژانت )1385 .)انقالب مشروطه ایران: 1290-1285 ،ترجمه رضا رضایی، تهران: بیستون.
5 .اتحادیـه )نظاممافـی(، منصـوره )1372 .)نخسـتین دهـه انقلاب مشـروطه ایـران )1334-1324ق(،
ایراننامه، شماره 43 ،تابستان 1372 ،صص401-373.
6 .احتشامالسلطنه، یادداشتهای احتشامالسلطنه، به کوشش سید محمدمهدی موسوی، تهران: زوار.
7 .افشار، ایرج )1359 .)اوراق تازهیاب مشروطیت، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
8 .بشیریه، حسین )1394 .)گذار به دموکراسی: مباحث نظری، تهران: نگاه معاصر.
9 .بشیری، احمد )1363 .)کتاب آبی، ج1 ،تهران: نو.
1010بهار، محمدتقی )1357 .)تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران: انقراض قاجاریه، ج1 ،تهران: شرکت
سهامی کتابهای جیبی.
1111دولتآبادی، یحیی )1361 .)تاریخ معاصر ایران یا حیات یحیی، ج2 ،تهران: عطار و فردوسی.
1212رائین، اسماعیل )2535 .)انجمنهای سری در انقالب مشروطیت ایران، تهران: جاویدان.
1313طالبوف، عبدالرحیم )1396 .)مسالکالمحسنین، تهران: امید فردا.
1414فوران، جان )1394)؛ مقاومت شـکننده: تاریخ تحوالت اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس
از انقالب اسالمی، ترجمه احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
1515کسروی، احمد )1380 .)تاریخ مشروطه ایران، تهران: صدای معاصر.
1616مجداالسلام کرمانـی، احمـد )1351 .)تاریـخ انحطاط مجلس، مقدمه و تحشـیه محمـود خلیلپور،
اصفهان: دانشگاه اصفهان.
1717کدیور، محمدعلی )1386 .)گذار به دموکراسی: مالحظات نظری و مفهومی، تهران: گام نو.
8قاضیمرادی، حسـن )1397 .)گذارها به دموکراسی: تاریخچه پنجاه سال پژوهشهای دموکراسی
سازی، تهران: اختران.
1919ملکزاده، مهدی )1373 .)تاریخ انقالب مشروطیت، ج6 ،ص1330 ،تهران: علمی.
2020مسـتوفی، عبداهلل )بدون تاریخ(. شـرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، ج2 ،
تهران: زوار.
2121محمود محمود )بیتاریخ(، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، ج8 ،تهران: اقبال.
2222هدایت، مهدیقلی )مخبرالسلطنه( )1363 .)گزارش ایران2( از مظفرالدینشاه تا احمدشاه(، به اهتمام
محمدعلی صوتی، تهران: نقره.
3هدایت، مهدیقلی )مخبرالسلطنه( )1344 .)خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
2424همایـون کاتوزیـان. محمدعلـی )1390 .)تضـاد دولت و ملـت: نظریه تاریخ و سیاسـت در ایران.
مترجم: علیرضا طیب. تهران: نشر نی